نازوب

تحمیل حقوق بر زنان و کمپین آن ها بر علیه خشونت .

کمپین «16 روز نارنجی» هر سال از 25 نوامبر یعنی روز جهانی مبارزه با خشونت بر زنان آغاز و تا 10 دسامبر، روز جهانی حقوق بشر ادامه دارد. امسال هم قرار است همه کشورها و سازمان هایی که به این کمپین پیوسته اند با برنامه هایشان، 16 روز دنیا را نارنجی کنند.

به همین مناسبت هفته گذشته بان کی مون در پیام کوتاهی همگان را دعوت کرد تا به سکوت خود نسبت به خشونت بر زنان خاتمه دهند و برای نابودی کلیشه‌ها و شیوهب رخورد منفی جنسیتی تلاش کنند. ایران به کمپین مذکور نپیوسته است. در زیر به تفاوت اقدامات دولتی و اقدامات مردمی در دولت جدید پرداخته شده است.

فعالیت های حوزه زنان در ایران بعد از انقلاب بستگی فراونی به نوع دولتی دارد که بر سر کار می‌آید. بسته به سیاست های دولت در سایر امور، سیاست های حوزه زنان نیز متفاوت اند. به هر حال نقطه اشتراک تمام آن ها توجه ویژه به زنان است، اگر چه سیاست ها بعضا نقطه مقابل یکدیگرند. بعد از بر سر کار آمدن دولت جدید نیز کمتر روزی است که اخباری درباره فعالیت نهادهای دولتی در این باره منتشر نشود.

مثلا چند روز پیش معاون رئیس جمهور در امور زنان از پیگیری لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت، سند مرجع ملی حمایت از زنان در برابر خشونت و سند امنیت زنان و کودکان در روابط اجتماعی خبر داد. خبرهایی که باعث امیدواری اند. نکته قابل ذکر این که هر چه این لوایح جنبه قضایی داشته باشند حساسیت بیشتری بر می‌انگیزند و تصویبشان تنها به فشار و پیگیری دولت مربوط نیست. در ایران نهادهای تاثیر گذار دیگری هستند که رویکردی مخالف دولت دارند و آنها نیز خود را نماینده مردم می‌دانند. برای خروج از این بن بست چه باید کرد؟ از کجا می‌شود نظر مردم را فهمید؟

قبل از انقلاب فعالیت های حوزه زنان از طریق دربار پیگیری میشد. ویژگی مشترک دوران های قبل و بعد از انقلاب تلاش برای احقاق حقوق زنان از بالاست. یعنی تلاش دولت نابودی یا لااقل ایجاد حساسیت نسبت به خشونتی که بر زنان اعمال می‌شود. انگار این سرنوشت تمامی کشورهای جهان سوم در تمامی حوزه ها برای رسیدن به پای کشورهای پیشرفته است. یعنی نیروی دولتی مقتدری است که کشور را به ساحل آبادی و آزادی هدایت می‌کند. اما دلیل چنین تمرکز و تلاشی برای فعال کردن زنان چه می‌تواند باشد؟

جدا از بحث دلسوزی دولت ها و این حرف ها که بهتر است بهای چندانی به آن ندهیم، توجه به مسئله نیروی کار زنان است. زنان نیمی از اجتماع را تشکیل می‌دهند. این نیرو چه در خانه کار کند و چه خارج از خانه، تاثیری عظیم بر اقتصاد دارد.جدا از این زنان می‌توانند مادر هم باشند. آن ها نسل ها را تربیت می‌کنند. آگاهی یا شیوه زیست و نگاه آن ها الگویی است که بر فرزندان تاثیر خواهد گذاشت.اما دلایل دخالت دولت در بخش زنان، هر چه که باشد، تنها نیمی از قضیه است. بخش مهمتر قضیه پذیرش آن حقوق اهدایی یا قوانین از سوی زنان است.

 اما چه باید کرد که زنان خود در پی احقاق حقوق شان باشند؟ دولت چه می‌تواند بکند؟ پیگیری تصویب قانون. اما قانون هر چه که باشد، تا وقتی در مردم حساسیتی نسبت به آن نباشد عملا بی فایده است. قوانین به راحتی می‌توانند عوض شوند. بعضی کارهای دیگر دولت اجرای مراسم است. بعضی کارها نیز ناخواسته تبدیل به مراسم می‌شوند. مراسم برای ایجاد حساسیت است. اما حساسیت برای چه کسی؟ برای خود دولت؟ جناح مخالف دولت؟ برای مردان؟ برای زنان؟ آیا راه بهتر این نیست که مسیر ایجاد تشکل های زنان هموار شود؟

در کشور بسیاری از زنان پیگیر مباحث زنان هستند اما هیچ جایی برای تاثیر گذاری بر جامعه ندارند. اگر فضا مهیا باشد این افراد می‌توانند تکاپوی اجتماعی ایجاد کنند. به نظر می‌رسد راه حل نیز همین باشد: تکاپوی اجتماعی. یعنی شرایطی که در آن زنان و البته مردان بتوانند فکر کنند و ظلمی که هر روزه به اشکال مختلف بر زنان اعمال می‌شود را واضح ببینند. این به معنای نادیده گرفتن تلاش دولت نیست.

خیرخواهی دولت به جای خود واجب و مغتنم است اما همان طور که گفته شد این فقط بخشی از ماجراست. بی شک خود دولت یا فعالین حقوق زنان که به مناصب دولتی می‌رسند نیز به این موضوع فکر کرده اند. آنها نیز به خوبی می‌دانند که مسئله صرفا با اقدامات دولت به سرانجام نخواهد رسید.

مثلا خانم مولاوردی، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده چندی پیش هموارسازی مسیر توسعه و تقویت سازمان‌ های مردم ‌نهاد (سمن) را از سیاست های دولت دانست. ایشان بر نقش”جامعه مدنی و قدرت ‌یابی شهروندان در عرصه‌هایی که افراد از طریق آن و به واسطه تعاملات مدنی به موفقیت‌ های اجتماعی نائل‌ شوند”، تأکید کرد.

”دورانی که تنها دولت همه بار توسعه اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را به دوش بکشد، به سرآمده است و هر شهروند به سهم خود باید گوشه‌ ای از این وظیفه اجتماعی را برعهده گیرد که مشارکت نیز مفاهیمی همچون اشتراک مساعی، قدرت دادن، سهیم شدن، بسیج مردم، مسئولیت پذیری، تقسیم کار، خودیاری، خوداتکایی و عدم تمرکز را در برمی‌گیرد در جامعه مدنی، به علت گسترش نهادها و عرصه‌های عمومی، جامعه خودگردان شده است و البته کوچک شدن دولت در آن، به معنای کم اهمیت شدن دولت نیست بلکه تفاوت اصلی در نقش دولت است، دولت دیگر تولیدکننده، تاجر و عرضه‌ کننده انواع خدمات نیست بلکه نقش کاربردی برداشتن موانع توسعه جامعه را برعهده دارد.”

اما سازمان مردم نهاد (سمن) مورد نظر دولت چگونه چیزی است؟ همان گونه از صحبت های مولاوردی پیداست، تلاش برای تقویت چنین سازمان هایی تنها در حوزه زنان نیست. با کمی جستجو در خبرها می‌بینیم که سمن ها در بخش های دیگر نیز در حال شکل گیری اند: سمن مواد مخدر، سمن جوانان، سمن محیط زیست و… نقش سمن در مواردی مثل مواد مخدر و محیط زیست تقریبا مشخص است اما انگیزه یا هدف سمن های جوانان و زنان چیست؟ از آن جا که این سازمان ها از طرف مردم شکل نگرفته اند بلکه قرار است بعدا مردم به آن اضافه شود، می‌توان حدس زد بسته به این که چگونه هدایت شوند، هدف آ ن ها نیز کاملا متفاوت و بعضا عکس یکدیگر خواهد بود.

چندی پیش ایسنا به نقل از مهدی چمران درباره تفاوت شورایاری و سمن نوشت: “شورایاری‌ ها خواستگاه محلی و موضعی دارند ولی سمن ها فعالیت موضوعی دارند و بر روی موضوعات خاصی در سطح شهر و جامعه به فعالیت می‌پردازند… سمن‌ ها می‌توانند انتقال دهنده نظرات مردم به شوراها باشند… و می‌توانند جلوی بسیاری از رویه‌ های نادرست و اقدامات ناصحیح را بگیرند و بر اداره امور شهر تاثیرگذار باشند.”

 به زعم چمران سمن قرار است جلوی اقدامات نادرست را بگیرد اما بعید است که هدف و انتظار تمامی مسئولین از سمن چنین چیزی باشد. به هر حال چندی پیش اجلاسی منطبق با نظریات چمران برگزار شد: اجلاس هم اندیشی سازمان ‌های مردم نهاد فعال در عرصه عفاف و حجاب سراسر کشور توسط بنیاد عفاف و حجاب با مشارکت وزارت کشور. در این اجلاس مسؤلین این سازمانهای مردم نهاد با یکدیگر تبادل نظر کرده و به انتقال تجربیات ‌پرداختند تا با استفاده از تجربیات موفق، بتوانند فرهنگ عفاف و حجاب اسلامی را درسطح استان ‌های خود گسترش دهند.

چمران همان وقت گفت که سمن سازمانی است وابسته به شورای شهر و هدف اش تقویت رفتارهای بهنجار اجتماعی، اما به نظر می‌رسد نقش آنها گسترده تر از این باشد و تعامل شان محدود به شورای شهر نیست. به هر حال باید هر گونه بها دادن به مردم را ارج نهاد. طبیعی است که دولت یا سازمان های دولتی نگرانی هایی نیز از بابت تکاپوی اجتماعی داشته باشند. وقتی قرار بر تاثیرگذاری و تفکر زنان باشد، لزوما خواسته های آن هاباب میل همه نیست. مسئله فقط تغییر شرایط برای آینده نیست. وقتی زنان مجال حرف زدن داشته باشند تاریخ را نیز از نو خواهند نوشت.