سوما مخفف آمپول هورمون رشد سوماتروپین است. آمپولی که اسم آن ورد زبان خیلی از ورزشکاران است در این مقاله تمامی آنجه که درباره تزریق این آمپول باید بدانید گنجانده شده است. با مطالعه این بخش از خواص و مضرات آن آگاه شوید.
سوماتروپین Somatropin داروی Growth Hormone هورمون رشد انسانی می باشد که اغلب برای درمان نارسایی رشد در کودکان و بزرگسالان که به دلایل مختلف دچار کمبود این هورمون در بدن شده اند تجویز می شود.
هورمون رشد چیست
هورمون رشد یا HGH که به نام سوماتوتروپین نیز مشهور می باشد هورمونی است که توسط غده هیپوفیز قدامی در بدن تولید شده و سطح آن در دوران کودکی در بیشترین مقدار خود قرار دارد.
این هورمون عامل رشد کودکان و نوجوانان Development of children and adolescents می باشد و به تنظیم مایعات بدن، رشد ماهیچه ها و استخوان ها، متابولیسم قند و چربی و عملکرد قلب کمک می کند.
سوماتروپین در واقع هورمون رشد انسانی تزریقی است که با کمک تکنولوژی DNA نوترکیب ساخته شده و از نظر زیست شناختی معادل هورمون رشد انسانی می باشد. این دارو اوایل از غده هیپوفیز گاو تهیه می شد اما امروزه انواع مصنوعی آن وارد بازار شده و هزینه آن تا حد قابل توجهی کاهش یافته است.
موارد مصرف سوماتروپین یا داروی هورمون رشد
تاثیر داروی هورمون رشد در بدن گسترده بوده و روی سه بخش استخوان ها، عضلات اسکلتی و اندام های داخلی اثر می گذارد.
از جمله فواید و اثرات هورمون رشد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش قدرت و انرژی
بازسازی سلولی
حجیم کردن عضلات
کاهش چربی های بدن
متابولیسم پروتئین، کربوهیدرات ها، لیپید و مواد معدنی
رشد بافت های همبند
موارد مصرف سوماتروپین در کودکان
در کودکان از تزریق هورمون رشد یا سوماتروپین برای درمان کوتاهی قد به دلایل مختلف زیر استفاده می شود:
سندرم ترنر؛ نوعی اختلال ژنتیکی که روی رشد دختران اثر می گذارد
سندرم پرادر ویلی؛ یک اختلال ژنتیکی نادر که باعث تون ماهیچه ای ضعیف، کاهش سطح هورمون های جنسی و احساس گرسنگی دائمی می شود
بیماری های مزمن کلیوی
کمبود یا نارسایی هورمون رشد
سندرم نونان؛ نوعی بیماری مادرزادی است
کوتاهی قد ایدیوپاتیک یا بدون علت
موارد مصرف سوماتروپین در بزرگسالان
در بزرگسالان معمولا در موارد زیر هورمون رشد تزریقی یا سوماتروپین تجویز می شود:
سندرم روده کوتاه؛ در این اختلال به دلیل کوتاهی روده یا برداشتن بخشی از روده کوچک با عمل جراحی مواد مغذی به خوبی جذب نمی شوند
کمبود هورمون رشد؛ که به علت تومور هیپوفیز نادر یا درمان آن ممکن است رخ دهد
مشکل عضلانی و کاهش وزن در بیماران مبتلا به ایدز
بهترین زمان تزریق سوماتروپین
در واقع بهترین زمان برای تزریق سوماتروپین یا هورمون رشد وجود ندارد اما با توجه به تجویز پزشک، سن و سبک زندگی ممکن است برای هر فرد زمان خاصی از روز بهترین زمان تزریق باشد.
در بسیاری از موارد پزشک توصیه می کند تزریق قبل از خواب شبانه انجام شود زیرا هنگام صبح معمولا افراد عجله داشته و ممکن است تزریق فراموش شده یا اشتباه انجام شود.
اگر دوز تزریق را به دو نوبت در روز تقسیم کرده اید بهتر است یک نوبت در صبح و نوبت دیگر را بعد از ظهر انجام دهید زیرا سطح کورتیزول در بدن صبح زود و اواخر بعداز ظهر بیشترین مقدار بوده و تزریق هورمون رشد می تواند اثرات منفی آن را کاهش دهد.
توصیه می شود درباره زمان مناسب تزریق حتما با پزشک مشورت کنید.
طریقه مصرف سوماتروپین
آمپول سوماتروپین در دو نوع تزریق به عضله و تزریق زیرپوستی عرضه می شود و نحوه تزریق دارو به برند آن بستگی دارد. بنابراین قبل از تزریق حتما دستورالعمل را به دقت مطالعه کرده و طبق آن عمل کنید.
هورمون رشد برای بدنسازی
بسیاری از ورزشکاران و بدنسازان برای رشد و افزایش قدرت عضلانی از داروهای مکمل از جمله هورمون رشد استفاده می کنند اما در این باره حرف و حدیث های زیادی وجود دارد و سازمان غذا و دارو در آمریکا این دارو را تنها برای موارد ذکر شده در بخش های قبلی – و نه در بدنسازان – تایید کرده است.
طبق گفته برخی منابع تزریق هورمون رشد به حجیم شدن عضلات، افزایش فیبر عضلانی، بهبود عملکرد ورزشی و افزایش قدرت و انرژی بدنسازان و ورزشکاران کمک کرده و با افزایش فعالیت آنزیم هایی به نام لیپاز باعث بهبود تجزیه و کاهش چربی ها و افزایش توده بدون چربی بدن می شود.
با این وجود طبق بررسی انجام شده در سال 2009 مشخص شد افزایش حجم و توده بدن ناشی از مصرف این هورمون اغلب در قسمت آب بدن و نه توده های سلولی رخ می دهد.
همچنین گفته شده استفاده از هورمون رشد معمولا به تنهایی اثر چندانی نداشته بلکه برای اثر بخشی لازم است با آندروژن ها ترکیب شود، به همین دلیل رایج ترین مورد استفاده این هورمون به همراه دیگر داروها از جمله استروئیدهای آنابولیک در بدنسازی می باشد که همانطور که قبلا اشاره کردیم مورد تایید سازمان دارو نبوده و اثر آن به طور کامل مشخص نشده است.
لازم به ذکر است تزریق این هورمون توسط آژانس بین المللی ضد دوپینگ در ورزشکاران مسابقه ای ممنوع اعلام شده است.
هورمون رشد برای پیری زودرس
برخی منابع معتقدند تزریق هورمون رشد روند پیری را به تاخیر می اندازد اما این مسئله توسط سازمان دارو تایید نشده است.
نکات احتیاطی برای مصرف سوماتروپین
قبل از استفاده این دارو حتما با پزشک مشورت کنید.
دوز دارو با توجه به سن، وزن، وضعیت پزشکی، واکنش بدن به درمان و توسط پزشک تعیین می شود.
اگر در منزل اقدام به تزریق سوماتروپین می کنید حتما قبل از تزریق دستورالعمل را به طور کامل مطالعه کرده و در صورت نیاز از پزشک کمک بگیرید.
هنگام ترکیب محلول آن را تکان ندهید زیرا لرزش باعث کاهش اثربخشی دارو می شود.
در صورتی که دارو تغییر رنگ داده با غباری شکل است و ذراتی در آن دیده می شود از تزریق آن اجتناب کنید.
افراد مبتلا به سندرم روده کوتاه درباره فواید رژیم غذایی خاص با کربوهیدرات بالا یا چربی پایین یا مصرف مکمل های خاص با پزشک مشورت کنند.
در صورتی که این دارو برای درمان مشکل کاهش وزن یا ضعف عضلانی در بیماران مبتلا به ایدز تجویز شده ممکن است تا مشاهده علائم اثربخشی دارو دو هفته طول بکشد. از استفاده بیش از حد دارو اجتناب کنید زیرا عوارض جانبی آن را افزایش خواهد داد.
قبل از تزریق اگر به این دارو یا بنزیل الکل allergy حساسیت داشته یا از آلرژی دیگری رنج می برید حتما به پزشک اطلاع دهید.
در صورت داشتن سابقه بیماری های مختلف بخصوص مشکلات غده آدرنالین، مشکل چشم از جمله رتینوپاتی دیابت، جراحی های مهم اخیر، مشکلات تنفسی شدید (نارسایی حاد تنفسی)، آپنه خواب، دیابت یا سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت، چاقی، بیماری های کلیوی، تومور و سرطان به ویژه در ناحیه سر و گردن، سرطان مغز و درمان با روش پرتودرمانی، مشکلات تیروئیدی و اسکولیوزیز رنج می برید با پزشک مشورت کنید.
این دارو ممکن است باعث افزایش قند خون شود، بیماران دیابتی حتما در طول درمان قند خون خود را کنترل کرده و در صورت مشاهده علائم قند خون بالا مانند تشنگی یا ادرار بیش از حد به پزشک اطلاع دهند.
قبل از جراحی لیست کلیه داروهای مصرفی یا تزریقی را در اختیار پزشک یا دندانپزشک قرار دهید.
افراد مسن ممکن است حساسیت بیشتری نسبت به برخی عوارض این دارو از جمله افزایش قند خون یا ورم مچ یا پاها داشته باشند.
طبق نظر کارشناسان مصرف سوماتروپین خوراکی به فرم قرص یا اسپری های هورمون رشد برخلاف تزریق آن اثری ندارند زیرا به درستی توسط بدن جذب نمی شوند.
سوماتروپین در بارداری
تزریق این دارو در دوران بارداری تنها در صورتی که واقعا نیاز است و زیر نظر پزشک امکان پذیر می باشد، در صورت بارداری یا شیردهی حتما قبل از تزریق درباره عوارض احتمالی آن با پزشک مشورت کنید.
هنگام تزریق دارو به نوزادان باید از آب استریل برای تزریق استفاده شود که حاوی نگهدارنده نباشد زیرا نگهدارنده مانند بنزیل الکل که ممکن است در مایع برای ترکیب این محصول استفاده شود در موارد نادر و در صورتی که طی ماه های اولیه زندگی تزریق شود ممکن است به مشکلات جدی سلامتی (حتی مرگ) منجر شود.
خطر این دارو در نوزادانی که وزن کمی دارند یا در مواردی که دارو حاوی مقادیر زیادی بنزیل الکل می باشد بیشتر بوده و از جمله عوارض آن می توان به نفس نفس زدن ناگهانی، کاهش فشار خون و ضربان قلب بسیار پایین اشاره کرد که لازم است سریعا به پزشک مراجعه شود.
مقدار مصرف و مضرات سوماتروپین
عوارض جانبی سوماتروپین
در صورت مشاهده علائم آلرژیک همچون کهیر، مشکل تنفس، ورم صورت، لب ها، زبان یا گلو با پزشک مشورت کنید.
مصرف این دارو در بیماران مبتلا به سندرم پرادرویلی ممکن است باعث مشکلات تنفسی شدید شود، این بیماران در صورت مشاهده علائم جدید یا تشدید مشکلات ریوی یا مشکل تنفسی مانند تنگی نفس، سرفه یا خروپف به پزشک مراجعه کنند.
برخی عوارض جانبی شایع این دارو عبارتند از:
درد، خارش، یا تغییرات پوستی در ناحیه تزریق
ورم، افزایش سریع وزن
درد عضلانی و ورم مفاصل
بی حسی یا سوزن شدن بخصوص در دست یا پا
درد معده، گاز
سردرد یا درد پشت
علائم سرماخوردگی یا آنفلوآنزا مانند گرفتگی بینی، عطسه، درد گلو، درد گوش
برخی عوارض جانبی سوماتروپین عبارتند از:
درد زانو، ران، یا حالت لنگان راه رفتن
درد، ورم یا ترشحات گوش
ورم یا پف کردن شدید دست ها یا پاها
پانکراتیت؛ درد شدید در بخش فوقانی معده که به پشت نیز سرایت کرده و با تهوع و استفراغ همراه است
قند خون بالا با نشانه هایی همچون افزایش تشنگی، ادرار، خشکی دهان و بوی دهان میوه ای
افزایش فشار داخل جمجمه ای با علائم سردرد شدید، زنگ زدن گوش، سرگیجه، تهوع، مشکلات چشم، درد پشت چشم
مشاهده علائم مشکلات غده فوق کلیوی مانند ضعف شدید، سرگیجه شدید، کاهش وزن، تغییر رنگ پوست، احساس خستگی زیاد
عوارض کمتر رایج سوماتروپین عبارتند از:
التهاب مخاطی در بینی
سرگیجه
عفونت تنفسی فوقانی
برونشیت
کاهش حساسیت به لمس
تهوع
درد استخوان
سندروم تونل کارپال
درد قفسه سینه
افسردگی
کم کاری تیروئید
بی خوابی
توجه داشته باشید:
مصرف سوماتروپین ممکن است خطر ابتلا به دیابت، رشد تومورهای مغزی و کلسترول را افزایش دهد.
این دارو ممکن است باعث افزایش قند خون در افراد مبتلا به دیابت یا کسانی که دچار عدم تحمل گلوکز هستند شود.
سوماتروپین باعث کاهش سطح پتاسیم، فسفر و سدیم در بدن شده و سطح هورمون تیروئید تری تی تی نرون را کاهش می دهد.
مصرف هورمون رشد در بدنسازان علاوه بر رشد عضلانی، رشد نواحی دیگر بدن را نیز افزایش داده (به جز چشم و مغز) و ممکن است به درد مفاصل، سردرد، علائم شبه آنفلوآنزا و درد پشت منجر شود.
تداخل دارویی سوماتروپین
در صورت مصرف داروهای زیر قبل از تزریق سوماتروپین با پزشک مشورت کنید:
قرص های پیشگیری از بارداری یا درمان جایگزین هورمونی
داروهای دیابت خوراکی یا انسولین
داروهای استروئیدی از جمله پردنیزون، دگزامتازون، متیل پردنیزولون و …
توجه: موارد ذکر شده در بالا کامل نمی باشد. توصیه می شود قبل از تزریق سوماتروپین حتما پزشک را از لیست تمام داروهای مصرفی شیمیایی و گیاهی، مکمل ها، ویتامین ها و غیره مطلع کرده و از شروع، قطع یا تغییر دوز دارو بدون مشورت پزشک جدا خودداری کنید.
دوز مصرف سوماتروپین
برخی دوزهای مصرف سوماتروپین عبارتند از:
درمان نارسایی رشد به دلیل کمبود هورمون رشد
در کودکان: 0.024 تا 0.034 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم و به صورت زیرجلدی یک بار در روز و برای 6 تا 7 بار در هفته تزریق می شود. حداکثر دوز تا 0.06 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم و 3 بار در هفته می باشد.
در بزرگسالان: حداکثر 0.004 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم و به صورت زیر جلدی یک بار در روز یا 0.04 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم در هفته در دوز های تقسیم شده.
در مجموع دوز مناسب سوماتروپین در بزرگسالان و بدون در نظر گرفتن وزن آن ها بین 0.15 تا 0.3 میلی گرم در روز است که به صورت زیرجلدی تزریق می شود.
درمان نارسایی رشد به دلیل نارسایی مزمن کلیه
در کودکان: هفته ای 0.33 میلی گرم به ازای کیلوگرم به صورت زیرجلدی و در دوز های تقسیم شده در طول هفته
درمان نارسایی رشد ناشی از سندرم ترنر
در کودکان: هر هفته حداکثر تا 0.375 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم که به صورت زیرجلدی 6 تا 7 بار در هفته تزریق می شود
منابع غذایی هورمون رشد
رژیم غذایی سرشار از پروتئین و کم کربوهیدرات به افزایش تولید هورمون رشد در بدن کمک می کند.
از جمله منابع پروتئینی می توان به گوشت و مرغ، تخم مرغ، سالمون و ماست ساده یا یونانی اشاره کرد.
افراد وگن برای تامین پروتئین مورد نیاز بدن می توانند از بادام، کینوا، لوبیا، جو دوسر، توفو و دانه چیا استفاده کنند.
مواد غذایی سرشار از اسید گاما آمینوبوتیریک یا GABA نیز باعث تحریک غده هیپوفیز شده و تولید هورمون رشد را افزایش می دهد. از جمله مواد غذایی حاوی GABA می توان به تخم مرغ، آجیل، غذاهای دریایی، دانه ها، سویا و غلات کامل اشاره کرد.
مواد غذایی سرشار از اسید آمینه ال آرژینین نیز برای افزایش هورمون رشد در بدن مفید هستند که از جمله منابع آن می توان به گوشت گاو، جوجه، شیر، بوقلمون، غذاهای دریایی، غلات و حبوبات مانند نخود و سویا، شکلات، آجیل از جمله آجیل برزیلی، بادام زمینی و گردو اشاره کرد.
با توجه به عوارض و خطرات ذکر شده برای مصرف سوماتروپین می توانید با تغییر سبد غذایی و سبک تغذیه بهترین جایگزین ها را برای آمپول سوما در نظر بگیرید.