انشاء روز نیروی دریایی؛ غرور و افتخاری بی نظیر

به مناسبت موفقیت نیروی دریایی ارتش ایران و نیز مقاومت ناوچه پیکان در برابر حمله دریایی و هوایی عراق در 7 آذر 1359 با تأیید رهبر وقت جمهوری اسلامی؛ سید روح‌الله خمینی این روز در تقویم ایران، به‌عنوان روز نیروی دریایی نامگذاری شد.

می شکافند موج دریا همچو شیر

با خدا هستند و همراه حسین
نا خدا هستند و مردان حسین

در دل دریا چو شیران میروند
از پی نام دلیران میروند

با تمام حس خوب عاشقی
از برای حفظ ایران میروند

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (به‌اختصار: نداجا) یکی از چهار نیروی زیرمجموعه ارتش جمهوری اسلامی ایران است، که مسئولیت حفاظت و نگهبانی از آب‌های سرزمینی ایران در دریای عمان و دریای خزر را برعهده دارد.نیروی دریایی سپاه پاسداران نیز در خلیج فارس مستقر می‌باشد.

ریشه‌های شکل‌گیری ناوگان نیروی دریایی در ایران به دوران شاهنشاهی هخامنشی بازمی‌گردد، اما فرم کنونی این نیرو در دوران پهلوی شکل گرفت و به‌طور رسمی فعالیت آن از سال 1334 تحت عنوان نیروی دریایی شاهنشاهی ایران آغاز گردید.

پس از وقوع انقلاب 1357، نام آن به شکل کنونی تغییر پیدا کرد. هم‌اکنون دریادار حسین خانزادی فرماندهی نیروی دریایی ارتش را برعهده دارد.

به لحاظ موقعیت استراتژیک و تاریخی خلیج فارس به عنوان یکی از اولین دریاهای محصور شناخته شده جهان، امنیت این دریا هرازگاهی مورد نظر یکی از پادشاهان ایران قرار می‌گرفته‌است.

اولین گزارش از یک نیروی دریایی مجهز محلی در ایران، مربوط به دوران انوشیروان است، که به قصد تسخیر عربستان، نیروی دریایی عظیمی را در ابوله، واقع در اروندرود تجهیز نمود و با آن به عدن، در دریای سرخ رسید و آن را مسخر خویش ساخت.

البته تا پیش از آن و در لشکر کشی‌های هخامنشیان به اروپا نیز گاه ذکری از نیروی دریایی قوی ایران شده‌است.

اولین تلاش در جهت ساخت کشتی‌های جنگی و ایجاد ناوگان مدرن در دوره صفویه و برای اخراج پرتغالی‌ها از جزیره هرمز و خلیج فارس صورت گرفت. این تلاش به دلیل دخالت انگلستان به نتیجه نرسید و اولین نیروی دریایی مدرن ایران توسط نادرشاه افشار تأسیس شد. او با خرید چند کشتی از انگلستان و هلند، موفق شد نیروی دریایی ایران را تأسیس کند. هارفورد جانس بریج انگلیسی گزارش می‌کند:

هنگامی که وارد بوشهر شدم، از کشتی‌های نادر سه کشتی باقی‌مانده بود که هریک پانصد تن ظرفیت داشتند.

در دوران قاجاریه تا زمان ناصرالدین‌شاه، توجهی به توسعه نیروی دریایی نشد. ناصرالدین شاه به منظور توسعه نیروی دریایی، موفق به خرید یک کشتی 650 تنی مجهز به چهار اراده توپ کروپ، از آلمان گردید که نام آن را پرسپولیس گذارد.

همچنین کشتی کوچک دیگری نیز به نام شوش برای تردد و حفظ امنیت کارون خریداری شد. در زمان مظفرالدین‌شاه نیز چند کشتی کوچک (ازجمله کشتی مظفری) به این ناوگان افزوده شد؛

ولی طی سال‌های بعدی و به دلیل مشکلات داخلی ایران (مشروطیت و پس از آن کودتای سوم اسفند) همه این کشتی‌ها با بی‌توجهی مواجه و در نتیجه به تدریج در خور سلطانی، نزدیک بوشهر به آب فرورفته و غرق شدند.

به دلیل افزایش منافع انگلستان در خلیج فارس و ایران، ایران سال‌ها مورد تحریم غیر علنی کشورهای اروپایی در برابر فروش اسلحه و ازجمله کشتی‌های جنگی قرار گرفت.

در 29 اسفند 1306، دولت لایحه‌ای به مجلس شورای ملی داد تا دویست هزار تومان از درآمدهای سال 1307 را برای خرید کشتى مسلح و تعمیر کشتى‌‌هاى موجوده اختصاص دهد.

همچنین با این لایحه، مجوز استخدام ‏یک افسر و یک مهندس نیروی دریایی از ایتالیا به مدت سه سال با حقوق مجموعا ۱۵۰ هزار تومان کسب می‌شد.

در سال‌های 1311 و 1312، رضا شاه تصمیم به تجدید ناوگان جنگی دریایی گرفت و مأموریت خرید مخفیانه را به پرنس ارفع سپرد. وی با زیرکی موفق گردید تا تعدادی ناو و کشتی و یدک‌کش از ایتالیا خریداری نموده و مقدمات آموزش افسران ایرانی در ایتالیا را فراهم آورد.

مرکز نیروی دریایی ایران خرمشهر بود و در همین محل بود که پادگان، فرماندهی، مخازن و اداره بندر قرار داشت. تعداد و محل مأموریت این شناورها به شرح زیر بود.

اسامی ناوبرها

• عکس ناو ببر  (خرمشهر و گشت‌زنی در آب‌های خلیج فارس).
• کشتی شاهرخ (خرمشهر).
• ناو پلنگ (آبادان و گشت‌زنی در آب‌های خلیج فارس).
• کشتی کرکس و کشتی شهباز (بندر شاپور، بندر امام خمینی فعلی).
• پنج فروند شناور دیگر (بندر شاپور، بندر امام خمینی فعلی).

در سوم شهریور 1330، نیروی دریایی جدید ایران مورد شبیخون نیروهای انگلیس و شوروی قرار گرفت و تقریباً تمام شناورها و تأسیسات خود را ازدست داد.

در این واقعه دریادار غلامعلی بایندر در جنوب و ناوسروان یدالله بایندر در بندر انزلی به همراه حدود ۶۰۰ نفر نظامی دیگر کشته و مجروح شدند.

تجهیزات و امکانات

قبل از سال 1971 نیروی دریایی ایران به‌طور کامل، با تجهیزات ایالات متحده و بریتانیا اداره می‌شد. در طول ۸ سال بعد، نیروی دریایی ایران ناوچه‌های مدرن انگلیسی و آمریکایی را به ناوگان خود اضافه نمود.

ناوشکنها، ناوچه‌ها، تعدادی شناور کوچک شامل قایقهای گشتی و هاور کرافت، همچنین شاه ایران چهار ناوشکن مدرن نیز به آمریکا سفارش داده بود، که با سقوط شاه، به ایران تحویل داده نشد و این چهار ناوشکن به عنوان کلاس کید به خدمت نیروی دریایی آمریکا درآمد.

در دهه 1970، ایران با برنامه گسترش نفوذ خود به اقیانوس هند اقدام به مجهز کردن ناوگان دریایی خود کرد که این مهم با وقوع انقلاب ایران (57) در سال 1979، جنگ ایران و عراق و محدودیت بودجه به واقعیت نپیوست.

این مسایل باعث شد تا نیروی دریایی با توانایی محدود در ابراز قدرت در خلیج فارس روبرو شود. بعد از انقلاب ایالات متحده تحریم‌های اقتصادی، تجاری و نظامی، بخصوص بر نیروی دریایی وارد کرد که باعث زمین گیر شدن چندین کشتی شد.

در دهه 1990 میلادی نیروی دریایی ایران تعدادی قایق گشتی، زیردریایی، موشک ضد کشتی سطحی به ناوگان خود اضافه کرد و کشتی‌های غربی موجود را به موشکهایی که از چین، کره شمالی و روسیه خریده بود، مجهز کرد.

در همین زمان اقدام به برگزاری مانورهای متعدد با نیروی دریایی پاکستان و هندوستان کرد. تمامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که کشورهای حاشیه خلیج فارس را شامل می‌شوند، فاقد زیر دریایی اند و ایران تنها دارنده زیر دریایی در این منطقه است.

به معنی کشتی مهم سطحی، ناومحافظ سبک سهند، دماوند و جماران هستند، که دماوند در ناوگان دریای خزر در شمال کشور خدمت می‌کند.

نیروی دریایی ایران دارای کشتی فرماندهی نمی‌باشد. بزرگترین کشتی‌های آن پنج ناو محافظ سبک است، که تمام آن‌ها با موشک‌های ایرانی سری نور مجهز شده‌اند.

تمرکز اصلی نیروی دریایی ایران به نظر ساخت ناوچه‌های موشک‌انداز، قایقهای تندرو و ناومحافظ‌های متوسط برای حمل موشک‌های مدرن می‌باشد.

سه فروند از چهار ناومحافظ البرز، الوند و سبلان می‌باشند، که چهل سال از خدمت آن‌ها می‌گذرد و به موشک‌های مدرن ضد کشتی و ضدهوایی بومی مجهز شده‌اند.

یک فروند کشتی آموزشی (حمزه) در اصل یک کشتی تفریحی دولتی بوده‌است، که هم‌اکنون به موشک‌های مدرن مجهز است، که البته در بندر انزلی در دریای خزر پهلو گرفته‌است.

انوع زیر دریایی تهاجمی در مرزهای جنوبی ایران

سه فروند نوح یونس طارق کیلو کلاس روسی و زیر دریایی سبک غدیر و زیردریایی فاتح کلاس متوسط، حمایت می‌شوند، زیر دریایی‌های روسی کیلو کلاس به عنوان ساکت‌ترین زیردریایی‌های دیزلی جهان شناخته می‌شوند.

هسته اصلی قوای تهاجمی ایران چندین قایقهای تندرو موشک‌انداز کوچک است؛ کلاس ذوالفقار و سراج، همچنین ۵ کشتی واکنش سریع کت-14 است که اخیراً طراحی و ساخته شده‌اند.

باور بر این است که این کاتماران‌ها توانایی حرکت با سرعت 50 نات (93 کیلومتر در ساعت) را دارند که همه مجهز به آخرین مدل از موشک‌های ضد کشتی (موشک نور و قادر) هستند و بقیه ناوگان ایران شامل 250 قایق گشتی ساحلی است.

ایران با تولید اژدر حوت توان بازدارندگی خود را افزایش داد و با تولید موشک بالستیک رادار فعال خلیج فارس از سال 2011 توانایی انهدام اهداف فراتر از 200 کیلومتری را دارا می‌باشد.

موشک‌های کروز سطح به سطح، کروز زیرسطح به سطح، سطح به هوا، موشک‌های بالستیک ساحلی، رادارهای پیشرفته، سامانه‌های دفاعی ناوها می‌باشند.

با دستور سید علی خامنه‌ای، از سال 2001 به بعد نیروی دریایی ایران با تعمیر اساسی تجهیزات خود و با تجهیز آن‌ها به موشک‌های بهینه‌سازی شده، توانایی مقابله با تهدیداتی با برد 300 کیلومتر را دارا است و تمام خلیج فارس و دریای عمان را پوشش می‌دهد.

ایران با راه‌اندازی خط تولید ناومحافظهای کلاس موج در بندرعباس و بندر انزلی در حال افزایش تعداد ناوهای خود با ناوهای جدید تولید داخل است.

نیروی دریایی هم‌اکنون ناومحافظ بومی جماران و سهند در خلیج فارس و ناو دماوند در دریای خزر و ناوچه بایندر که تعمیر اساسی و بومی‌سازی شده‌است را در اختیار دارد.

در اواخر سال 1397 نیز زیردریایی بومی نیمه سنگین فاتح به ناوگان زیر سطحی ملحق شد. این نیرو هم‌اکنون موفق به ساخت هواناو بومی تندر شده‌است.

ضمن اینکه بزرگترین ناو خاورمیانه به نام ناو خارک با بیش از 250 متر طول و با قابلیت حمل 4 الی 6 بالگرد، در خدمت این نیرو قرار دارد. ناو گروه‌های ایرانی در اقیانوس هند، خلیج عدن، کانال سوئز، دریای مدیترانه، تنگه مالاکا، دریای چین، دماغه کیپ تاون آفریقای جنوبی و اقیانوس اطلس دریانوردی کرده‌اند. همچنین نیروی دریایی ایران در تلاش است تا وارد منطقه غرب اقیانوس اطلس در خلیج مکزیک شود.

جنگ ایران و عراق

ناو سبلان در سال 1977

در طول جنگ ایران و عراق، خسارات زیادی به نیروی دریایی ایران وارد شد. این خسارات به مراتب بیشتر گردید زمانی که نیروی دریایی ایالات متحده برای اسکورت نفتکش‌های کویتی وارد خلیج فارس شد.

این عملیات بین 1987 –1988 ادامه یافت که به اختصار عملیات اراده جدی، نام گرفت. در این عملیات کشتی تدارکاتی ایرانی؛ ایران ارج، توسط نیروهای آمریکایی توقیف و غرق شد.

در 14 آوریل 1988 یکی از مین‌های ایرانی چیزی نمانده بود که باعث غرق شدن رزمناو موشک انداز ساموئل بی رابرتز شود. ۴ روز بعد از آن نیروهای آمریکایی برای تلافی به دو سکوی نفتی ایرانی حمله کردند.

در جریان این حمله که به عملیات آخوندک معروف شد، ناو سهند غرق شد و خسارات بسیار سنگینی به ناوگان نیروی دریایی ایران وارد گردید. از ناوچه‌های جدید نیروی دریایی ارتش می‌توان به ناوهای نیزه، تبرزین و سیرجان اشاره کرد.

پایگاه‌ها

منطقه 1

پایگاه دریایی بندر عباس یا منطقه یکم، بزرگترین مرکز استقرار یگان‌های نیروی دریایی ارتش است و ستاد نیروی دریایی ارتش نیز در بندر عباس مستقر می‌باشد.

منطقه 2

منطقه دوم به مرکزیت بندر جاسک، در استان هرمزگان می‌باشد، که یگان‌های فعال آن در بوشهر، عسلویه، جزیره خارک و خرمشهر مستقر می‌باشند.

منطقه 3

منطقه سوم به مرکزیت کنارک، در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.

منطقه 4

منطقه 4 یا پایگاه دریایی انزلی، به مرکزیت بندرانزلی است، که ستاد ناو گروه نیروی دریایی ایران در منطقه خزر و کارخانه تولیدکننده زیردریایی‌ها، همچنین فرماندهی آموزش تخصصهای دریایی رشت ( مرکز آموزش درجه داران غیور این نیرو) و دانشگاه علوم و فنون دریایی امام خمینی نوشهر (مرکز آموزش افسران نیروی دریایی ارتش و سپاه پاسداران) در این منطقه فرماندهی کل نداججا قراردارد.

هواپیمایی نداجا (هوادریای آجا) داری 140 فروند بالگرد در قالب پنج پایگاه است که در کنار هر منطقه دریایی نداجا یک پایگاه قرار دارد، یک پایگاه 56 فروندی در ستاد بندرعباس وجود دارد، فرمانده کل این یگان برعهده امیر دریادار دوم روح الامینی می باشد.

درجه‌های نظام

دانشگاه

در کتاب دینکرد آمده‌است که «در دوران ساسانی در بندر سیراف و بندر هرمز نوعی دانشکده افسری به نام ناوارتشتارستان به آموزش و پرورش افسران نیروی دریایی ایران می‌پرداخت.