نازوب
آنچه دیگران می خوانند
دانشمندان هسته ای ایران در کجا آموزش می بینند
تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته‌های حساس هسته‌ای در دانشگاه‌های انگلستان؛ نگاهی به سوابق و نگرانی‌ها محمد قنادی، معاون رئیس سازمان انرژی اتمی ایران که مسئولیت نظارت بر برنامه‌های هسته‌ای کشور را بر عهده دارد، پیش از دستیابی به این جایگاه، در رشته فیزیک و رادیوشیمی از دانشگاه سالفورد انگلستان فارغ‌التحصیل شده بود.
در سال 2007، دست‌کم 60 دانشجوی ایرانی در رشته‌هایی در دانشگاه‌های بریتانیا پذیرفته شدند که از دید نهادهای امنیتی این کشور، در حوزه‌های حساس مرتبط با منع اشاعه سلاح‌های کشتارجمعی قرار داشتند.
رشته‌هایی چون فیزیک هسته‌ای، میکروبیولوژی، مهندسی شیمی و مهندسی الکترونیک، از جمله حوزه‌هایی بودند که حساسیت بالایی بر آن‌ها اعمال شده بود.
از تحصیل تا محدودیت: واکاوی نگرانی‌های امنیتی بریتانیا درباره رشته‌های هسته‌ای
روزنامه تلگراف در گزارشی با اشاره به حضور دانشجویان ایرانی در رشته‌های حساس دانشگاهی، هشدار داده بود که این روند می‌تواند به انتقال دانش تخصصی ساخت تسلیحات ممنوعه و سیستم‌های موشکی منجر شود.
در همین راستا، این نشریه انگلیسی از نمونه‌هایی تاریخی نیز یاد کرده بود؛ از جمله زنی میکروبیولوژیست اهل عراق که در دهه 1980 موفق به اخذ مدرک دکترا از دانشگاهی در انگلستان شده و بعداً در برنامه‌های هسته‌ای رژیم بعث نقش مؤثری ایفا کرد.
جالب آنکه همسر او نیز از دانشگاه بیرمینگهام دکترا گرفته و مسئولیت برنامه موشکی صدام حسین را بر عهده داشت.
از سوی دیگر، محمد قنادی نیز به‌عنوان یک چهره علمی ایرانی که مسئول مستقیم سیاست‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی است، پیشینه تحصیل در رشته‌های مرتبط در دانشگاه‌های انگلستان را داشته است.
با این حال، تاکنون آمار رسمی و دقیقی از تعداد دانشجویان ایرانی یا عراقی که در این رشته‌ها در بریتانیا تحصیل کرده‌اند منتشر نشده است.
پیش از سال 2007، تحصیل در این رشته‌ها برای دانشجویان بین‌المللی محدودیتی نداشت؛ اما پس از آن، وزارت خارجه بریتانیا، دانشجویان متقاضی از کشورهای خارج از اتحادیه اروپا را ملزم کرد تا برای ورود به برخی رشته‌های خاص، مجوزهای ویژه بگیرند.
این دانشجویان باید فرآیند بررسی‌های امنیتی را طی می‌کردند و منابع مالی حمایت‌کننده از تحصیل‌شان نیز باید برای نهادهای نظارتی شفاف‌سازی می‌شد.
ادامه ابهام در پذیرش دانشجویان ایرانی در رشته‌های حساس
با گذشت سال‌ها، هنوز مشخص نیست که آیا روند پذیرش دانشجویان ایرانی در رشته‌هایی مانند فیزیک هسته‌ای و مهندسی شیمی ادامه دارد یا خیر. کمبود آمار دقیق، باعث شده تحلیل وضعیت فعلی دشوار باشد.
در آن زمان، ویلیام هیگ، که بعدها به‌عنوان وزیر امور خارجه بریتانیا منصوب شد، از دیوید میلیبند – وزیر وقت امور خارجه – خواست تا اطلاعات دقیقی درباره تعداد دانشجویان ایرانی در رشته‌های حساس دانشگاه‌های انگلستان منتشر کند. اما میلیبند در پاسخ گفت که چنین آماری در اختیار ندارد.
آمارهای گذشته؛ تصویری مبهم از حال
تنها آماری که از پذیرش دانشجویان ایرانی در رشته‌های هسته‌ای در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته، مربوط به حدود سال 2007 است.
شریه ساندی‌تایمز در گزارشی اعلام کرده بود که 60 دانشجوی ایرانی موفق به اخذ پذیرش در رشته‌هایی همچون فیزیک هسته‌ای، مهندسی الکترونیک، مهندسی شیمی و میکروبیولوژی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی شده‌اند.
همچنین، این روزنامه اشاره کرده بود که در همان سال، دولت بریتانیا با تحصیل ۱۲ دانشجوی ایرانی در رشته فیزیک هسته‌ای موافقت کرده است.
به گفته دیوید ویلتس، وزیر نوآوری، دانشگاه‌ها و مهارت‌های دولت سایه انگلستان در آن زمان، 30 دانشجوی ایرانی نیز طی سال‌های 2005 تا 2006 موفق به دریافت مدرک تحصیلات تکمیلی در رشته‌های فیزیک هسته‌ای و مهندسی هسته‌ای از دانشگاه‌های بریتانیا شده بودند.
دریافت مدرک تحصیلات تکمیلی در رشته‌های فیزیک هسته‌ای و مهندسی هسته‌ای از دانشگاه‌های بریتانیا شده بودند.
اسامی برجسته‌ترین دانشمندان هسته‌ای ایران:
شهید محسن فخری‌زاده
- پدر برنامه هسته‌ای ایران
- رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع
- ترور شده در سال 1399
دکتر علی‌اکبر صالحی
- رئیس سابق سازمان انرژی اتمی
- وزیر اسبق امور خارجه
- دکترای مهندسی هسته‌ای از MIT آمریکا
دکتر فریدون عباسی دوانی
- رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی
- استاد فیزیک هسته‌ای
- از بازماندگان ترور نافرجام
دکتر بهروز کمالوندی
- سخنگو و معاون امور بین‌الملل سازمان انرژی اتمی ایران
- دیپلمات باسابقه در حوزه انرژی صلح‌آمیز
شهید مصطفی احمدی روشن
- مسئول بازرگانی سایت نطنز
- فارغ‌التحصیل مهندسی شیمی از دانشگاه صنعتی شریف
- ترور شده در سال 1390
شهید داریوش رضایی‌نژاد
- متخصص برق و الکترونیک
- همکاری علمی با مراکز حساس هسته‌ای
- ترور در سال 1390
شهید مجید شهریاری
- استاد دانشگاه شهید بهشتی
- از طراحان سانتریفیوژهای پیشرفته
- ترور در سال 1389
شهید مسعود علی‌محمدی
- استاد فیزیک دانشگاه تهران
- اولین دانشمند هسته‌ای ترور شده (1388)
- پژوهشگر حوزه ذرات بنیادی و انرژی بالا
محمد قنادی
- معاون سابق سازمان انرژی اتمی ایران
- فارغ‌التحصیل فیزیک و رادیوشیمی از دانشگاه سالفورد انگلستان
- از مسئولان کلیدی در برنامه هسته‌ای ایران
دکتر رضا نقوی
- معاون امور تحقیقاتی سازمان انرژی اتمی
- از متخصصان برجسته فناوری سوخت هسته‌ای
این مطلب در تاریخ 2025/06/15 بازنگری و بهروز شده است تا اطلاعات دقیق‌تر و جامع‌تری درباره تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته‌های حساس هسته‌ای در دانشگاه‌های انگلستان ارائه دهد.
