نازوب

صنایع دستی؛ هر گاه می شنوم حس بسیار خوبی به من دست می دهد. Relaxation آرامشی که در آن واحد در وجودم نفش می بندد! از نقش و نگار و رنگ های بی نظیر به کار رفته در صنایع دستی در گوشه و کنار ایران عزیزیم. *انشاء درباره روز  صنایع دستی+ تاریخچه و معرفی*

من به نوبه خودم خوشحالم که روز 19 خرداد ماه را روز صنایع دستی نامگذاری کرده اند تا علاوه بر فرهنگ سازی و ارزش گذاری بر این هنرهای زیبا تماشا و خرید صنایع دستی در لابه لای روزمرگی های خسته کننده ی زندگی آرامش خاصی به ما می بخشد.

تاریخچه صنایع دستی

صنایع دستی یا ( Handicrafts) به آن دسته از ساخته‌های دست انسان گفته می‌شود، که دارای ویژگی‌ها و شرایط خاصی هستند و اساساً جنبه‌هایی هنری دارند.

زندگی انسان از بدو آفرینش با هنر و صنایع دستی درآمیخته بود و با رشد و تکامل انسان هنر نیز به تعالی رسید. هنرهای سنتی که ریشه در زندگی و معیشت انسان دارند بر اصولی استوارند که این اصول سینه به سینه از انسان نخستین تا انسان معاصر انتقال یافته است. به گزارش مجله ناز وب؛

این هنر در زمره هنرهای تجسمی قرار می‌گیرد و هنر صناعی است. به دلیل نوآوری و ظرافتی که در هریک از شاخه های فرم، طرح و نقش وجود دارد به آن لقب هنر اطلاق می شود، هنری که با روح و پیشینه فرهنگی هر قوم و ملتی عجین است. بنابراین صنایع دستی تعاریف گوناگونی دارد. شاید ساده ترین تعریف برای صنایع دستی چنین باشد:

«هر شیء که توسط دست ساخته شده باشد می تواند جزء تولیدات دستی محسوب شود، اما این تعریف پیش از آن که واضح و گویا باشد تاریک و مبهم است. آنچه که این تعریف را شک بر انگیز کرده ، چیزی است که علاوه بر وجهه کاربردی شیء که در اشیاء صنایع دستی وجود دارد یک جور تزئینات، نوعی زیبایی، نهایتاً آن چیزی را که بتوان وجه زیبایی شناسی شیء (Aesthetic) نامید.

از همان روزی که بشر نخستین یکجانشینی را آموخت، شروع به ساخت ابزار و وسایلی همچون، داس و تیشه و کوزه‌های سفالی و وسایل کشت و زرع برای استفاده روزمره خود کرد که آن آثار را می‌توان اولین نمونه‌های صنایع دستی اطلاق کرد.

با گذشت زمان و ایجاد شهرها و توسعه Human activity فعالیت انسانها در جوامع، دست‌ساخته‌های انسان تنوع و کاربردهای بیشتری پیدا کرد. یکی از مهمترین مواد اولیه بشر برای ساخت صنایع دستی، خاک بود و در این میان اختراع چرخ سفالگری توانست تحولاتی جدی در مسیر توسعه دست ساخته‌های بشر ایجاد کند. در ادامه به بررسی اجمالی تاریخچه صنایع دستی در جهان می پردازیم.

تاریخچه صنایع دستی

صنایع دستی در دوره پارینه سنگی

نخستین صنایع دستی ساخته آدمی مربوط به دوره «پارینه سنگی» بوده که قدمتی بیش از 15 هزار سال پیش از میلاد مسیح دارد. دوره چهارم زمین شناسی، که به زمان حاضر می پیوندد و شاهد یخبندانهای بزرگ بوده، «پلئیستوسن» خوانده شده است.

در این دوران دراز با گذشت هر چند هزار سال سرمای کره زمین متناوباً شدت می یافته و یخهای قطبی تا شمال و مرکز اروپا و آمریکا پایین می آمده است. بخش آخری این دوره، که از حدود 40 هزار تا 10 هزار سال قبل از میلاد دوام یافت و بشر پیش از تاریخ را در دامان خود آماده زندگی دسته جمعی و سپس ده نشینی ساخت، «پارینه سنگی» نام گرفته است.

زیرا از آن دوره، ابزارها و سلاح‌های ابتدایی با سنگهایی ناصاف یا تکه پرانی شده، که معلوم است نخستین مصنوع دست آدمی بوده برجا مانده است. از همان مردمان، نقاشیها و کنده کاری هایی بر دیواره و سقف غارهایی که ظاهراً اقامتگاه یا پرستشگاه‌هایشان بوده کشف شده است. پایه اقتصادی آن اقوام بر شکار و صید ماهی و گردآوری ریشه و میوه گیاهان مبتنی بوده و عموماً دوره گرد بوده‌اند.

نقاشی بر سقف و دیوار غار و نیز گاهی کنده کاری روی سنگ، با دوده ذغال یا سوخته استخوان مخلوط به پیه جانوران و یا گِل اُخرا و خاک سرخ، با نقوشی ساده و انتزاعی جزو نخستین دست ساخته‌های هنری بشر بوده است.

قدمت هنر نقاشی و کنده کاری بر بدنه غار به بیش از 20 هزار سال پیش از میلاد و کنده کاری روی استخوان چندی پس از آن تخمین زده شده است که عمدتاً مشتمل بر شکل های انتزاعی از هیکل‌های آدمیان در حال شکار جانوران با پیکان یا رقص دسته جمعی مردان و زنان و یا گله های چهارپایانی چون گاو وحشی و بز کوهی و گوزن بوده است.

در حدود 12 هزار سال قبل از میلاد مهارت آدمیان در بازنمایی تصویر و دقت در مشاهده، پیشرفت بسیاری کرد و واقعگرایی در امر هنرهای تجسمی و صنایع دستی شکل گرفت که نمونه های بارز آن شکلهای شبیه سازی شده و برجسته نما و رنگین، گاو وحشی و گوزن بر سطح صخره های عار آلتامیرا در شمال اسپانیا، و نیز آثار مکشوف در فون دوگوم فرانسه است.

غیر از اینها از دوره پارینه سنگی تمثال و پیکره زن در مفهوم رمزی مادر و زاینده، و صنمک‌ها یا رب النوع‌های کوچک اندام از جمله ونوس ویلندورف کشف شده در حاشیه رود دانوب، با قدمت تقریبی 15 هزار سال قبل از میلاد و نیز کنده کاری و نقاشی در غرب دریای خزر ناحیه لرستان و غار سلاکو در فرانسه بر جا مانده است.

صنایع دستی دوره نوسنگی

از حدود 8 هزار سال قبل دوره تازه ای به نام «نوسنگی» آغاز می شود. بشر ابزار مورد استفاده خود را با سنگ صیقل خورده می سازد. در این دوران بود که بشر به کشاورزی و دامداری دست یافت و به تبع آن زندگی ده نشینی در پیش گرفت و به ساختن خانه هایی گرد هم برای زیستن دسته جمعی روی آورد.

در این دوره، علاوه بر ساختن ابزار و سلاح، مانند نوک پیکان و تیغه چاقو و تبر و سُنبه با سنگ صیقل خورده، صنعت سفالگری رنگی یا منقوش با دست، شامل کوزه و ظرف و پیاله و نیز پیکره های کوچک اندام و مهرهای چهارگوش برجسته کاری با گِل صورتگری یا خاک رس نرم نیز معمول شد.

آثار سفالگری به عنوان گونه پرکاربردی از صنایع دستی، دوره نوسنگی در بین‌النهرین و جنوب غربی ایران از هزاره هفتم، در مصر از هزاره پنجم و در اروپا از اواخر هزاره پنجم قبل از میلاد بر جا مانده است.

مرکز دیگر پیدایی و گسترش تمدن نوسنگی در آسیای شرقی و جنوب شرقی بوده است. در چین، از هزاره چهارم قبل از میلاد دوره نوسنگی با ساختن سفالینه‌های از گل رس نرم و با نقوش هندسی بر زمینه ای سرخ، و یا به رنگ سیاده ساده و صیقلی آغاز شد.

از اوائل هزاره دوم قبل از میلاد که سلسله پادشاهی شانگ بر اقوام وحدت یافته خطه هونان و دره رود هوآنگ هو حکومت یافت، ساختن پیکره ها و ظروف و اشیاء مفرغی نیز معمول شد که عمدتا مصرف آیینی و تدفینی داشتند و همراه متوفی در قبر گذاشته می شدند به نحوی که بسیاری از مصنوعات و مفرغینه های ایشان از درون مقابر پادشاهی به دست آمده است.

آثار مکشوف در خاور نزدیک و بین النهرین و جنوب غربی و مرکز ایران، ماننده شوش و تپه سیلک کاشان، نشان میدهد که تمدن نوسنگی در نواحی واقع در شمال خایج فارس تا سوریه در آغاز هزاره ششم قبل از میلاد از جهت انواع سفالگری و پیکر تراشی و هشرسازی و نیز صنایع نساجی به اوج کمال خود رسیده بود.

عصر مفرغ و صنایع دستی

دوره «مس و سنگ» در واقع مرحله کوتاه عمر آغاز بکارگیری مس بود که بعدا به کشف مفرغ (ترکیبی از مس و قلع) و سپس آهن منتهی شد و بهتر است بطور کلی همان عصر مفرغ نامیده شود.

در دره نیل از اوائل هزاره چهارم قبل از میلاد عصر نوسنگی پایان یافت و تمدن تکامل یافته تر «بَداری» با کشاورزی و معماری شهری و فلزکاری و سفالگری و پیکر تراشی و صنایع دستی نساجی و بوریابافی به جای آن نشست. در ایران عصر مفرغ از 3000 سال پیش از میلاد آغاز شد که صنایع دستی بی نظیری در این دوره از مردمان ایران زمین به دست آمده است.

تا سال‌ها این دست‌ساخته تنها جنبه کاربردی برای امور روزمره را داشت. در میانه انقلاب صنعتی اوضاع تغییر کرد. سرعت سرسام‌آور رشد صنایع و نابودی سنت‌ها بسیاری را نگران کرد و باعث افزایش توجه به این صنعت-هنر شد.

ویژگی های صنایع دستی

با گسترش و توسعه ابزارآلات صنعتی و پیشرفت تکنولوژیک بشر بویژه پس از انقلاب صنعتی، مفهوم صنایع دستی تا حدودی تغییر کرد. امروزه صنایع دستی به آثاری اطلاق می‌شود که علیرغم امکان تولید با ابزارآلات صنعتی پیشرفته، تا حدود زیادی با دست یا با کمک ابزار ساخته می‌شوند و کارکردی به عنوان استفاده روزمره یا تنها به عنوان وسایلی تزيینی دارند. مواد اولیه تولید صنایع دستی نیز معمولاً و تا حدود زیادی به صورت خام از طبیعت گرفته می‌شود.

به همین دلیل است که صنایع دستی هر شهر و کشور، با جای دیگر متفاوت است وعمدتاً نشان دهنده طبیعت محیطی آن منطقه است. از طرفی این آثار بار فرهنگی و تاریخی دارند. معمولا تصاویر و نقوشی که توسط هنرمند بر روی آنها نقش می‌بنند از فرهنگ و تاریخ هر منطقه نشات می‌گیرد.

از دیگر ویژگی‌های صنایع دستی این است که با توجه به عدم استفاده از ابزارآلات صنعتی، تعداد آثار تولیدی توسط استادکاران و شاگردان آنها محدود است، اساساً وجه موجد ارزش افزوده برای صنایع دستی، همین محدود بودن تولید آن محصول است که کارکردی یونیک و خاص به آن می بخشد. برای همین معمولا هر اثر منحصر به فرد است و شباهتی کامل به دیگری ندارد. در زیر به برخی از مهم ترین ویژگی های صنایع دستی اشاره می‌کنیم:

همواره بخش زیادی از تولید صنایع دستی توسط دست و با ابزار دستی انجا می‌گیرد؛ هرچند با توسعه زیرساختهای صنعتی بخشی از اقدامات اولیه تولید محصولات صنایع دستی با ابزارآلات صنعتی انجام می‌گیرد اما پرداخت نهایی اثر توسط دست استادکار است.
در فرایند تولید صنایع دستی حضور عامل انسانی بسیار موثر است و امکان شخصی‌سازی و تولید سفارشی‌ آن محصول به همین دلیل فراهم است.

محصولات صنایع دستی هر یک با دیگری متفاوت است. به سختی می‌توان دو جام فیروزه کوب عیناً یکسان مشاهده کرد هر چند دراصول کلی ساخت به یکدیگر شبیه باشند. در فرآیند تولید محصول نیاز به سرمایه‌گذاری ثابت زیاد نیست.
صنایع دستی بواسطه نقش انسانی و یونیک بودن محصولات، ارزش افزوده بیشتری نسبت به سایر محصولات تزئینی صنعتی دارند که در شمارگان بالا تولید می شوند.

کارگاه‌های تولید صنایع دستی قابلیت ایجاد و توسعه در محیطی اعم از شهر و روستا و حتی چادر عشایر را نیز دارد. اساساً نیاز به کارگاه بزرگ با سرمایه گذاری قابل توجه نیست.
تجارب و رموز تولید صنایع دستی عمدتاً سینه به سینه و بصورت استاد و شاگردی انتقال می‌یابد و آموزش در این حوزه از روش کاملاً سنتی تبعیت می‌کند. هرچند در سالهای اخیر پای آموزش صنایع دستی به دانشگاه‌ها نیز باز شده است.

صنایع دستی ایرانی

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) بیش از ۶۰۰ نوع از صنایع دستی کشورهای مختلف را به ثبت رسانده است. در این میان ۴۵۰ صنعت دستی متعلق به ایران است. ایران به واسطه تاریخ کهن، سابقه‌ای بسیار در تولید صنایع دستی دارد. از طرفی داشتن اقلیم‌هاي متفاوت باعث شده تا صنایع دستی این کشور از تنوع بالایی برخوردار باشد. فرش دستباف ایران یکی از مشهورترین آثار این حوزه است.

اين اثر در شهرهای مختلف و بر اساس نقش و طرح‌هایی متفاوت بافته می‌شود. این تفاوت در دیگر تولیدات مانند گلیم، پارچه، صنایع چوبی و فلزی دیده می‌شود. گلیم، جاجیم، تولید ظروف مسی و نقره، سفالگری، معرق و میناکاری، خراطی، ملیله و سوزن‌دوزی، قلمکاری، خاتم‌کاری، تولید محصولات مختلفی از چرم و ساخت زیورآلات با طلا و نقره از مهم‌ترین و مطرح‌ترین صنایع دستی ایرانی است.

تعداد هنرها و صنایع ‌دستی منسوخ و فراموش شده ایرانی در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است. بسیاری از مسؤلان و کارشناسان تلاش‌هايي را آغاز كرده‌اند. تا با آموزش نیروهای جوان و بازاریابی برای محصولات تولید شده، مانع از بین رفتن این دست صنایع بومی شوند.

انواع صنایع دستی ایرانی

تولیدات ایرانی در عرصه صنایع دستی را می‌توان بر اساس جنس تولیدات و ابزارهایی که برای تولید استفاده می‌شود، طبقه‌بندی کرد:

بافت‌هایی با استفاده از دار

دار ساختاری مستطيل یا مربع شکل، ‌از جنس چوب یا فلز است. اين وسيله برای تولید محصولاتی برای قرار دادن بر روی زمین یا به شکل تزئینی مانند فرش، گلیم، قالی، قالیچه و جاجیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گروه مشهورترین صنایع دستی ایرانی است.

فرش دستباف بی‌شک از شناخته‌شده‌ترين صنايع دستی ايران است. ايرانيان از زمان هخامنشيان در Carpet texture بافت فرش دست داشته‌اند. امروز هم فرش دستباف نماد ايران است و در عرصه بين‌المللی با اين نام شناخته می‌شود.

نقشه‌های فرش و تعداد رج‌های آن در كيفيت آن تاثير بسياری دارد. برخي از نقشه‌ها، طرح‌هايي قديمي هستند كه همچنان مورد توجه قرار دارند. برخي نقشه‌ها هم توسط كارشناسان هر ساله طراحی و بافته مي‌شود. فرش دستباف ابريشم نفيس‌ترين نوع در اين مورد خاص صنايع دستی ايران است.

گليم، زيلو، قالی و قاليچه‌های ايرانی هم در جهان شناخته شده هستند. در مواردی قيمتی به مراتب ارزان‌تر از فرش دارند و به همين دليل بيشتر مورد توجه خريداران صنايع دستي ايران قرار می‌گيرند.

بافندگی با دست

از این دسته با عنوان نساجی سنتی هم یاد می‌شود که از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایرانی است. این کار با دستگاه‌هایی انجام می‌شود که معمولا برای استفاده از آن باید دست و پا همزمان به کار گرفته شوند.

زری‌دوزی قدیمی‌ترین بافت با دست در ایران است که نمونه‌های آن از دوران ساسانی کشف شده است. تولید پارچه‌های مخمل، ترمه، شمد، لنگ، روتختی و روفرشی از رایج‌ترین نمونه‌های این نوع از Iranian handicrafts صنایع دستی ایرانی است.

رودوزی

این نوع از دوخت‌ها را روکاری هم می‌نامند. در این روش بدون نقشه و طرحی قبلی، با انواع نخ، نقش‌هایی روی پارچه‌ها ایجاد می‌شود. سوزن‌دوزی، پته دوزی، ملیله دوزی و گلابتون‌دوزی از نمونه‌های این نوع دوخت است. اين دوخت‌ها پارچه‌هاي ساده را جاني دوباره مي‌دهند و به شكل‌هاي مختلف عرضه مي‌شود. از روميزي‌ و سجاده و جانماز گرفته تا لباس‌هاي مجلل براي مراسم‌هاي مختلف. سرمه‌دوزي معروف‌ترين اين رودوزي‌ها در حال حاضر است كه بيشتر در كاشان و اصفهان انجام مي‌شود.

سفالگری

استفاده از خاک برای تولید وسایل و ابزار روزمره از نخستین فعالیت‌هاي بشر است. این کار سال‌هاست طرفداران زیادی در کل جهان دارد. آثار سفالی هم امکان استفاده و هم جنبه تزئینی دارند. البته سرامیک‌سازی و طراحی بر روی سرامیک هم در همین دسته قرار می‌گیرد.

آبگینه

شیشه با هر بار حرارت، امکان تغییر شکل پیدا می‌کند. به همين دليل می‌توان اثری جدید از آن خلق کرد. شیشه و خرده‌‌شیشه های داغ با قیجی و انبر، شکل می‌گیرند و اثری زیبا خلق می‌شود. ظروف شیشه‌ای رنگی ایرانی از محبوب‌ترین صنایع دستی شناخته شده است.

چرم

دباغی، شغلی قدیمی است. محصولات بسیاری از چرم حیوانات در ایران تولید می‌شود؛ از انواع لباس و کیف و کفش گرفته تا بسته‌هایی براي نگهداری وسایل گرانقیمت. پوستین و کلاه، از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های صنایع دستی تولید شده از چرم است.

حکاکی

قلمزنی و حکاکی بر روی اشیا برای زیباتر شدن، از قدیمی‌ترین هنرهای ایرانی است. این کار بر روی انواع فلز، سنگ و چوب انجام می‌شود و هرکدام اسمی جداگانه دارند. به عنوان مثال حکاکی بر روی چوب، خراطی نامیده می‌‌شود.

میناکاری

نقاشی با مینا بر روی ظروف فلزی از جمله هنرهاي قديمي ایرانی است. نمونه‌هایی از آن در باستان‌شناسي‌هاي سايت‌هاي دوره باستان هم مشاهده شده است. در حقیقت نوعی نگارگری بر روی ابزار فلزی است. از ظروف نگهداری جواهرات گرفته تا سلاح‌های جنگی. قدمتی ۵ هزار ساله را برای این هنر برشمرده‌اند.

ساخت زیورآلات گرانقیمت

طلا و نقره در بسياري از صنايع دستي ايران استفاده مي‌شود اما نقشي منحصربه‌فرد هم دارند. زيورآلات ايراني، يكي ديگر از مهم‌ترين صنايع دستي اين سرزمين است. قيمت اين نوع از صنايع دستي ايران بر اساس عيار اين فلزات ارزشمند متفاوت است. البته ارزش آنها فقط در ارزش فلزات خلاصه نمي‌شود.

هنري كه صرف آنها مي‌شود، ارزش اين فلزات را چند برابر مي‌كند. نقش و نگار اين Jewelry زيورآلات هم در هر منطقه از ايران متفاوت است. هنوز هستند اقوامي در جنوب ايران از صائبين مندايي كه اين كار را به روش‌هاي كاملا سنتی انجام می‌دهند.

فروش صنایع دستی

آرا هنر فاخر ایرانی با هدف حمایت از کالای ایرانی و عرضه متفاوت هدایای تبلیغاتی نفیس دست ساز و ارایه محصولات شهرهای مختلف در قالب جدید و بسته بندی‌های فاخر تاسیس شده‌است. در طراحی این محصولات سعی شده تا فرهنگ و هنر دیرین و فاخر ایرانیان در قالبی نفیس ارائه شود.

تلاش ما در حوزه تولید هدایای صنایع دستی و محصولات فرهنگی هنری، عرضه بسته‌هایی با ایده‌هایی خلاق و متفاوت، حمایت از تولیدات داخلی و گشودن افقی تازه در بازار هدایایی تبلیغاتی بوده است. محصولات تولید شده در این مجموعه، علاوه بر بسته بندی‌های فاخر، دارای شناسنامه‌ای دو زبانه در خصوص مراحل تولید هر محصول است.

اینک در ادامه این مقاله و تحقیق نمونه انشاء درباره صنایع دستی گردآوری شده است. دانش آموزان می توانید با مطالعه کامل این بخش و کم یا اضافه کردن پاراگراف و اطلاعات شخصی دیگر و  Objective observationsمشاهده های عینی در سفرهایی که انجام داده اید علاوه بر ارائه یک انشاء زیبا اطلاعات خود را نیز جامع تر کنید. 

ایران از سده‌های گذشته تا امروز یکی از بزرگ‌ترین و معروف ترین صادرکنندگان هنرهای دستی به شمار می‌رود در حقیقت ایران با تمدنی دیرینه و پربار یکی از پایه‌گذاران تمدن فرهنگی و تاریخی در میان تمام کشورهای دنیا محسوب می‌شود.

این جلوه از تمدن ایران را می‌توان در هنر به جا مانده از نیاکان ایرانیان در آثار تاریخی یافت، یکی از این هنرها، هنر صنایع دستی است که جلوه‌ای از فرهنگ قومی و ملی را به عرصه ظهور می‌رساند. به طور کلی صنایع دستی را باید استفاده از هنر دست افراد به واسطه ابزارهای اولیه و مواد بومی که اقدام به تولید یک صنعت هنری می‌کنند به حساب آورد.

همچنین صنایع‌دستی در اقتصاد کشور نقش مهمی را ایفا می کند، برای نمونه در ایران این هنر به توسعه اقتصادی کمک می کند، همچنین بسیاری از صاحب نظران نیاز به سرمایه‌ اندک برای ایجاد، راه‌اندازی و بهره‌برداری، کاربر بودن این صنایع و نیاز به سرمایه‌گذاری اندک سرانه برای ایجاد یک شغل، عدم نیاز به تخصص‌های فنی و حرفه‌ای بالا و سازگاری و استفاده از مهارت‌های بومی، بازار ساده فروش محصولات و سرانجام قابلیت و توانایی ایجاد درآمدزایی را از جمله قابلیت‌ها و ویژگی‌های این صنایع می دانند.

همچنین با توجه به اینکه در سال‌های گذشته بحث اقتصاد بدون اتکا به نفت و اقتصاد مقاومتی با تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری در زمره سیاست‌های کلی نظام قرار گرفته است و در شرایطی که مساله بیکاری و ایجاد اشتغال مولد همراه با افزایش تولید داخلی و توسعه صادرات غیرنفتی و فراهم کردن

زمینه مشارکت مردم در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی مهمترین دغدغه مسوولان و در صدر برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور است، توجه به صنایع دستی و اهمیت آن به دلیل ویژگی های منحصر به فرد این هنر – صنعت، بیش از پیش احساس شده است.

البته صنایع دستی صرف نظر از ابعاد اقتصادی و منافع مادی، آئینه تمام‌نمای ذوق و فرهنگ ایرانیان است و با ترکیب و کنار هم نشاندن هنر، فرهنگ و صنعت و همت و اراده هنرمندان ایرانی اشیایی تولید می‌شوند که ذهن هر بیننده‌ای را در هر جای دنیا که باشد، ناخواسته به یاد فرهنگ ایران زمین می‌اندازد.

در حقیقت دیدن صنایع دستی و هنرهای کاربردی را می توان یکی از جذاب ترین راه ها برای شناخت اقوام به شمار آورد؛ چرا که این آثار از اعماق فرهنگ و باورها خلق می شوند. هنرمند خلاق با روحی قومی و ملی و با عشق به بافتِ فرهنگی خود شروع به خلق اثرش می‌کند تا با مواد اولیه موجود، رنگ ها و تزیینات؛ جلوه های برخاسته از باورهای سرزمینش را به نمایش بگذارد.

بنابراین حفظ آثار ملی و صنایع دستی، معرف اصالت، هویت و تمدن هر کشوری محسوب می شود به گونه ای که این موضوع امروزه در جوامع مترقی اهمیت ویژه ای دارد.

در این میان حفظ صنایع دستی ایران به عنوان کشوری کهن که از سابقه تاریخی والایی برخوردار است باید از دغدغه ها و اولویت‌های همه دستگاه‌ها، نهادها، مسوولان و مردم باشد زیرا یکی از مهم ترین ویژگی هایی که باعث دوام تمدن ها می شود، دارا بودن هویت و اصالت است.

در صنایع دستی با توجه به تفاوت‌های مختلف در ابعاد و نوع این هنرهای دستی از منظر سازمان ثبت جهانی در ردیف‌های مختلف قرار می‌گیرند که می‌توان به ساخت دیگر فرآورده‌های دستی، ساخت زینت‌آلات، ساخت سایر فرآورده‌های دستی، ساخت اشیای مستظرفه و هنری میناکاری، معرق‌کاری، منبت‌کاری، خاتم‌سازی، ساخت محصولات فلزی و آلیاژها، حصیربافی، دست‌بافی، منبت‌کاری و کنده‌کاری روی چوب، نازک‌کاری روی چوب، خراطی چوب، حکاکی و تراش روی سنگ، حکاکی روی فلزات و آلیاژها، کاشی‌گری، تولید فرآورده‌های پوست و چرم، شیشه‌گری، کوزه‌گری، سفالگری و سرامیک‌کاری، نمدمالی، ملیله‌کاری، چاپ‌های سنتی و بافتنی اشاره کرد.

برترین صنایع دستی ایران در جهان

از نظر سازمان صنایع دستی در ایران 370 رشته صنایع دستی وجود دارد که در 24 دسته قرار می‌گیرند. از جمله صنایع دستی برتر کشور که در سطح بین المللی مورد توجه قرار گرفته اند می توان به فرش‌های دستباف اشاره کرد که معرف بنیه فرهنگی و هنری ایران در جهان است.

در حقیقت فرش دستباف و گلیم نمادی است که از دوران باستان تا به امروز نماد اقوام ایران و ایرانیان بوده است و این محبوبیت به صورت بین‌المللی با پذیرش فرش ایرانی به عنوان زیباترین و بالاترین کیفیت در این زمینه از صنایع دستی مورد پذیرش قرار گرفته است.

فرش‌های دستباف ایرانی با طراحی منحصر بفرد و با تکیه بر سنت طرح‌های جلوه‌نگر و بعضا قومی و ملی در سده 17 به اوج شکوفایی خود دست یافت و این امر تا به امروز فرش‌های دستباف ایرانی همچون گلیم، زیلو، قالی و قالیچه‌ها را در زمره یکی از محبوب‌ترین آثار صنایع دستی جهان قرار داده است.

از دیگر آثار هنری ایرانیان ظروف مسی و شیشه ای است که ایرانیان از پیشروان این علم بودند و آثار ظروف شیشه در مقیاس جهانی نیز به نام ایرانیان ثبت شده است اما دوران اوج این صنعت در دوره سلجوقیان است در این دوره ایرانیان با ایجاد فناوری برای شکل‌دهی و ایجاد نقش‌های برجسته روی شیشه، این صنعت را تبدیل به یک فناوری با قابلیت بالا کردند.

همچنین می‌توان نخستین Metalworkers فلزکاران و بالاخص مسگران را ایرانیان دانست. علاوه بر موارد بالا سفال و سرامیک جزو کهن‌ترین هنری‌های طراحی در ایران محسوب می‌شود و استفاده در آثار تاریخی و فرهنگی مختلف و همچنین نقش این صنعت در ساخت ابزار دکوری و کاربردی سبب محبوبیت این صنعت در سراسر جهان شده که ایران سهم قابل توجهی در این بازار را به خود اختصاص داده است.

علم سفال و سفالگری با ساختن ظروف گلی بوجود آمده است که می‌توان در این میان پیاله‌ها و کوزه‌های سفالی را که از اعصار گذشته مورد استفاده بوده، نام برد. این علم با قدمتی 10 هزار ساله یکی از صنایع پیشرفته بالقوه باستانی بوده و قدیمی‌ترین کارگاه‌های سفالگری جهان نیز در شوش قرار دارد.

همچنین معرق‌کاری کاشی که با استفاده از سرامیک و کاشی‌ها صورت می‌گرفته و با طراحی و رنگ‌بندی بسیار دقیق بکار می‌رفته است از دیگر هنرهای دستی ایرانیان است. یکی دیگر از صنایع دستی ایران که به کشورهای دیگر صادر می شود، میناکاری و چوب‌های طراحی‌شده با طراحی معرق است.

قلاب‌دوزی از دیگر هنرهای دستی ایرانیان به شمار می رود. این هنر به 550 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد و در تاریخ ایران با توجه به قدمت خود تبدیل به یکی از ارکان اصلی هنرهای دستی ایرانیان شده و جهانیان را با این هنر خود از طریق صادرات آشنا کرده و مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده است.

این هنر با ابزاری بسیار ساده و با استفاده از نخ‌های ابریشمی و رنگ‌های متنوع روی پارچه‌ها خلق می‌شود که معمولاً این نوع پارچه‌ها در حالت کیفیت عالی خود از جنس ماهوت مورد استفاده قرار می‌گرفته و در انواع مختلف تزئینی مانند لباس، دامن، پرده و … کاربرد داشته است.

آبراهام پوپ، تاریخ‌نویس آمریکایی، درباره صنایع دستی ایران می‌گوید: صنایع دستی ایران، هنرمندانه خلق شده‌اند و هر یک از آن‌ها پیام‌آور عقیده‌ها، سلیقه‌ها، روش‌های زندگی و شخصیت نیاکان مردم این کشور است. صنایع دستی، زبان گویا و روشن تاریخ، تمدن، هویت و هنر ایرانی‌هاست.

وقتی قرار است که درباره صنایع دستی ایران صحبت کنیم نمی‌دانیم به کدام‌یک از آن‌ها اشاره کنیم. به هر گوشه از ایران که نگاه کنیم مردمی‌ را می‌بینیم که مطابق با فرهنگ و تاریخشان از نسل‌های پیشین خود هنری را به ارث برده‌اند و هنوز ادامه‌دهنده این راه و صنعت‌اند و چرخه اقتصاد را می‌چرخانند.

ویژگی‌های صنایع دستی

هر اثر یا صنعتی را به راحتی نمی توان در زمره صنایع دستی قرار داد. برای آنکه محصولی را جزو صنایع دستی قلمداد کنیم، باید ویژگی هایی داشته باشد، از جمله این ویژگی های می توان به نقش فرهنگی و هویت بخشی به یک ملت (داشتن بار فرهنگی)، عدم نیاز به سرمایه ­گذاری کلان در مقایسه با دیگر رشته­ های صنعتی، قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف (شهر، روستا و جوامع عشایری)، سهولت در ایجاد مراکز تولید، دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با صنایع دیگر، خودکفا و متکی به مواد اولیه داخلی، کمک به رشد و توسعه اقتصادی و داشتن زمینه­ های مناسب جهت صادرات اشاره کرد.

نامگذاری ۱۰ ژوئن به نام روز جهانی صنایع دستی

پس از جنگ جهانی دوم کشورهای پیشرفته صنایع دستی را با رویکرد هنری و فرهنگی مورد توجه قرار دادند، بنابراین همایشی جهانی در این زمینه در 10 ژوئن 1964 میلادی در نیویورک برگزار کردند. در پایان این همایش، تاسیس”شورای جهانی صنایع دستی” به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب ‌شد و دبیرخانه آن را در آمستردام هلند تعیین کردند.

از جمله اهداف این شورا می توان به تشویق، کمک و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینه های متفاوت فرهنگی موجود در هر یک از کشورهای عضو، حفظ و تقویت صنایع دستی و تجلی آن به صورت رکن عمده ای از حیات فرهنگی ملت ها و ایجاد همبستگی میان صنعتگران دستی سراسر جهان اشاره کرد.

ایران نیز در 1347 خورشیدی به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه‌ فعالیت خود را آغاز کرد. در 2010 میلادی ایران پیشنهاد اختصاص روزی به صنایع دستی را مطرح کرد و 10 ژوئن یعنی تاریخ تاسیس شورا را برای آن در نظر گرفت. شورای جهانی صنایع دستی با این پیشنهاد موافقت کرد و این روز با عنوان روز جهانی صنایع دستی یا World Handicrafts Day و به اختصار WHD نامگذاری شد.

ایمان زکریایی کرمانی استاد دانشگاه صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان در خصوص اینکه اقدام های یونسکو در زمینه صنایع دستی به چه میزانی اثرگذار بوده است، می گوید:

یونسکو به عنوان یک سازمان بین المللی، جایگاه کلیدی در حفظ و احیای هنرهای بومی و میراث فرهنگی ملل مختلف داشته است. این نهاد علاوه بر نقش مهمی که در ارتباط با مدیریت جهانی میراث فرهنگی و معنوی ملت ها ایفا می کند، نوعی کارکرد نمادین نیز دارد، به بیان دیگر این سازمان به عنوان نماد اهمیت مسایل فرهنگی و هویتی ملل گوناگون شناخته می شود.

در جهان کنونی با تاثیرگذاری رسانه ها بر جامعه به مرور فرهنگ ها در حال همگونی و هم شکلی هستند، این امر خطر نابودی فرهنگ‌های بومی را افزایش می دهد، در این میان یونسکو به عنوان یک نهاد بین المللی که زیر نظر سازمان ملل متحد فعالیت می کند، تلاش دارد،

حساسیت مردم را نسبت به اهمیت صنایع دستی و آثار فرهنگی افزایش دهد و می کوشد با ایجاد آگاهی این موضوع را برای جوامع نهادینه کند که صنایع دستی و میراث های فرهنگی و معنوی هر کشور، به اندازه توسعه صنعتی و ایجاد صلح و ثبات آن دارای اهمیت است.

بدین منظور یونسکو بسیاری از میراث فرهنگی و صنایع دستی را از قلمروهای سیاسی خارج کرده و آنها را میراث جهانی نامیده است. همچنین یکی از مجموعه‌های مشاور یونسکو در حفظ و احیای صنایع دستی، «شورای جهانی صنایع دستی» محسوب می شود. این شورا تلاش دارد،

شرایط اقتصادی و فرهنگی حوزه صنایع دستی و نهادهای وابسته به آن را در سطح جهانی بهبود ببخشد و هدف اصلی آن، وارد کردن صنایع دستی به جریان زندگی و پیوند سنت ‌های گذشته با فناوری‌ های نوین در عرصه‌های اقتصادی است.

نهاد یاد شده با برگزاری برنامه‌های گسترده در پنج قاره جهان به صورت کارگاه، همایش، دوره‌های آموزشی، نمایشگاه و مسابقه ها در نظر دارد، موقعیت صنایع دستی در عرصه تجارت بین المللی را تقویت کند و این هنرها را به جریان زندگی کنونی وارد سازد.

شورای جهانی صنایع دستی تنها نهاد رسمی این صنعت در سطح جهانی به شمار می رود که با وجود محدودیت‌های گوناگون در مسیر پیشرفت آن، فعالیت های قابل تقدیری انجام داده است. در این میان باید گفت، ایران به عنوان یک قطب تولید صنایع دستی در جهان باید بتواند بیشتر بر تصمیم های این شورا تأثیرگذار باشد.

انتظار می رود تا با توجه بیشتر به لزوم تقویت دیپلماسی فرهنگی کشور، نمایندگان ایران در هسته‌های مرکزی این شورا وارد شوند و نقش ایران و صنایع دستی غنی آن را در سیاستگذاری های آن پررنگ‌تر کنند.

کاربران و دانش آموختگان عزیز با مطالعه کامل این بخش می توانید یک انشاء زیبا، و کامل بنویسید.