یکی از زیباترین گونههای حشره، پروانهها(butterflies) هستند که خود از انواع بی شماری تشکیل شده اند و زیبایی آنها چشمگیر و همیشه مورد تحسین و تمجدید دوستداران طبیعت بوده است.
پروانه ماده تخم خود را بر روی برگ گیاهان قرار میدهد و زمانی که لارو پروانه از تخم خارج شد از برگ گیاه برای تغذیه خود استفاده میکند.
در این مرحله پروانه ظاهری شبیه به کرم دارد و به میزان زیاد برگ میخورد، در این زمان ممکن است چندین بار پوست اندازی کنند و اندازه آنها بزرگترمی شود.
در مرحله بعد پس از اینکه لارو پروانه به رشد نهایی رسید در اطراف خود پیله تولید میکند و درون پیله محبوس میشود.
درون پیله لارو به خواب فرو نمیرود و همچنان به رشد خود و تکامل به شکل پروانه بالغ ادامه میدهد.
سرانجام پس از رشد بالها لارو پروانه، پیله خود را پاره کرده و از آن خارج میشود.
پس از خارج شدن از پیله مدتی طول میکشد تا بالهای پروانه خشک و آماده پرواز شوند و پس از آن پروانه وارد آخرین مرحله زندگی خود میشود و تا پایان عمر خود دگرگونی شکل نمیدهد.
پروانه معمولاً پس از سه الی چهار ساعت خارج شدن از پیله به پرواز درمی آید و به جفت گیری برای تولید نسل آینده پروانه میپردازد، زیرا طول عمر آن بسیار کوتاه است.
پروانهها تنوع فراوانی دارند و یکی از مشهورترین گونههای آنها پروانههای مو نارچ هستند که در گروههای جمعی مسافتی معادل با ۴۰۲۳.۳۶ کیلومتر را به مهاجرت میپردازند.
بدن یک حشره شامل ۶ قطعه بهم جوش خورده است که ۴ قطعه آن دارای زائده هستند. آروارههای پایین و اولین آرواره بالا نسبت به دهان در اطراف واقع میشوند و یک لب بالایی دهان را از جلو محافظت میکند. ماگزیلای دوم لب پایینی را میسازد. این اندامهای ذکر شده قطعات دهانی خرد کننده و جونده را تشکیل میدهند. در پروانه آرواره بالا به صورت قطعات دهانی مکنده خارج میشود.
هر یک از ۳ قطعه سینه در بردارنده یک جفت پا است و به قطعات دوم و سوم یک جفت بال نیز متصل است. در شکم حشره، ۷ قطعه اول بدون زائده هستند. در قطعات هشتم و نهم زائدهای وجود دارد که به کار تخمگذاری(Spawning) کمک میکنند. مخرج در قطعه دهم قرار دارد. دو قطعه آخر سینهای و ۸ قطعه اول شکمی دارای روزنکهای زوجی هستند که به دستگاه تنفسی نایی منتهی میشوند.
سطح بدن دارای پوششی ویژه است که در دوران رشد پس جنینی و به هنگام پوست اندازی به شدت تحت تأثیر اعمال فیزیولوژیک مختلف قرار میگیرد. پوست بدن بر عکس کرمها و نرمتنان از استحکام و مقاومت زیادی برخوردار است. بررسیهای بافتشناسی پوست که بهوسیله میکروسکوپ نوری انجام شده نشان میدهد که پوست از دو لایه مشخص یکی یاختههای روپوستی و دیگری لایه کوتیکول تشکیل میشود
بسیاری از حشرات از جمله پروانه ها با زبان بسیار عجیبی با یکدیگر ارتباط حاصل می کنند. آنها بوسیله انتشار بوهای مخصوص از فاصله های بسیاردور به هم علامت می دهند. مثلاً ماده های حیوانی از طایفه کرم ابریشم بنام بومبیکس(Bombyx) از غده های قسمت عقب بدن خود ماده معطری را ترشح می کنند و به نرهای جنس خود که خیلی دور هستند اطلاع می دهند که مقدم آنها را گرامی خواهند داشت.
فاصله ای که حشره نر بو را احساس می کند باور کردنی نیست. انسان فقط از فاصله چند متری بو را حس می کند ولی این حشرات از فاصله چند کیلومتری بوی ماده خود را درک می کنند. دانشمندان برای اینکه بفهمند حشرات از چه فاصله ای بو را حس می کنند از قطاری که در حال حرکت بود کرمهای نر را به فاصله منظمی رها کردند. پس از طی یازده کیلومتر بسیاری از کرمها راه قفس کرم ماده را پیدا کردند.
موضوع بسیار جالب توجه آن که کرم ماده فقط یک ده هزارم میلی گرم ماده معطر دارد و هر بار مقدار بسیار کمی از آن را در هوا پخش می کند. معذلک سلولهای عصبی شاخک پروانه نر قادر به تشخیص این بو می باشد و پروانه نر را به سوی منبع این بو می برد.
پروفسور بونتاندت رئیس جامعه ماکس پلانک درآزمایشگاه خود موفق شده ماده معطرپروانه بومبیکس را بسازد. این ماده یک الکل اشباع نشده به فرمولC۱۶H۳۰O است. با این حال برای این که بتوانیم عین آن ماده را بسازیم باید وضع هندسی اتم ها در میان مولکول آن ماده کاملاً مشابه وضع ماده طبیعی باشد. اگر ماده ای بسازیم که فرمول شیمیایی آن فرمول مذکور باشد ولی فقط یک مولکول از ماده آن جابجا شده باشد هیچ حشره نری به وسیله آن جذب نخواهد شد.
پروانه اطلسی
این حشره شبزی بزرگترین بالها را در میان گروه پروانهها دارد. اما بدن او کوچک است و در حدود ۵ سانتیمتر طول دارد. بالهای جلویی نوع بالغ به سمت عقب خم شده و هر چهار بال او دارای طرحهای نیمه شفاف میباشند.
پروانه بلوطی
این پروانه درشت هیکل دارای شاخک های بسیار کوچکی است و تا به سن بلوغ نرسد، غذا نمیخورد. نرها و مادهها از نظر اندازه و رنگ با همدیگر فرق دارند. نوع نر خیلی بزرگتر از نوع ماده است. نوع ماده تا زمانی که نوع نر آن را پیدا کند و با او جفتگیری نماید، پرواز نمیکند.
پروانه شطرنجی دم چلچلهای
این پروانه استوایی که در همه جا پراکنده است، یک پرواز کننده قوی میباشد و احتمالاً برای پیدا کردن غذا مهاجرت میکند. پیله این پروانه به خوبی استتار شده و در صورت مورد تهدید قرار گرفتن، شاخ چنگالی شکل پشت سرشان را باد میکند. این شاخ بوی تنفر انگیز و بدی را در فضا منتشر میکند.
پروانه فینیقیهای
نام دیگر این پروانه آپولوی کوچک میباشد. این پروانه در مناطق کوهستانی زندگی میکند و به ندرت درمناطق پایینتر دیده شده است. طرح روی بالهای این پروانه متغیر است بالهای او بسیار نازک بوده و دارای پولک های ظریفی میباشند که نیمه شفاف به نظر میآید. پروانه فینیقیه در مقابل سرما بسیار مقاوم است و با وجود آن فقط در فصل تابستان فعال است.
پروانه کوچک پستچی
این پروانه استوایی در حاشیه جنگلها زندگی میکند و از شهد گل ساعتی تغذیه میکند. گونه این پروانه دارای ۳۰ رنگ مختلف بوده و با لرزاندن بالهای خود پرندگان مزاحم را از خود دور میکند.