دلیل این گستردگی در عنوان بحث، همترازی واژههایی نظیر لقمه حرام و اللقمة من الحرام با أکل مال به باطل یا أکل سحت(1) در آیات و روایات است که این تعابیر را میتوان با عبارتهایی مانند أکل … بالباطل و أکل السحت در منابع قرآنی و حدیثی جستجو کرد.
توضیح واژگان
أکل بر خلاف تصور عمومی که آن را منحصر در خوردن از راه دستگاه بلع و گوارش میدانند؛ در خوردن خلاصه نشده(2) و دامنه معنائیش هر گونه تصرف را شامل میشود؛ خواه این تصرف، خوردنی باشد؛ خواه پوشیدنی و خواه هر گونه دخل و تصرف دیگر.(3) به عبارت دیگر این واژه در عربی همان کاربردی را دارد که ما در فارسی داریم. ما نیز وقتی میگوییم پول فلانی را خوردند منظورمان وارد کردن آن در دهان نیست بلکه منظورمان از خوردن یک تعبیر عرفی برای هر گونه تصرف و مال خود کردن است.
قرآن کریم هم برای بیان هر گونه تصرف در مال دیگری از واژه أکل استفاده کرده است؛ مانند این آیه که میفرماید وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِل(4)؛ بر اساس این آیه؛ هر گونه تصرف در اموال دیگران از غیر طریق صحیح و به ناحق؛ مورد نهی خداوند متعال قرار گرفته است.(5)
بنابراین لقمه حرامی که با تعابیر گوناگون در آیات و روایات مشاهده میشود محدود به چند دانه برنج و لقمهای نان نمیشود؛ بلکه مراد از این واژه هر گونه ما لیست که از راهی ناحق و بدون مجوز شرعی به دست آید و مراد از خوردن آن نیز فرو بردن آن به داخل گلو نمیباشد بلکه منظور هر گونه تصرف در آن مال، بدون مجوز شرعی و رضایت صاحب آن است.
مال حرام مالی است که از راه نامشروع به دست آید و مطلق تصرّف در آن، حرام است. خواه به مصرف خوردن و آشامیدن برسد، خواه صرف پوشاک و مسکن و نظیر آن شود. و حرامخوار علاوه بر اینکه گناه بزرگی مرتکب شده است، از مال حرام که در آن تصرّف نموده، نفع نمیبرد و آن مال برکت ندارد.
با این مقدمه وارد گستره عظیم و مهمی به نام مال حرام میشویم.
مال حرام چیست؟
مال حرام مالی است که از راه نامشروع به دست آید و مطلق تصرّف در آن، حرام است. خواه به مصرف خوردن و آشامیدن برسد، خواه صرف پوشاک و مسکن و نظیر آن شود. و حرامخوار علاوه بر اینکه گناه بزرگی مرتکب شده است، از مال حرام که در آن تصرّف نموده، نفع نمیبرد و آن مال برکت ندارد.(6)
لقمه حرامی که با تعابیر گوناگون در آیات و روایات مشاهده میشود محدود به چند دانه برنج و لقمهای نان نمیشود؛ بلکه مراد از این واژه هر گونه ما لیست که از راهی ناحق و بدون مجوز شرعی به دست آید و مراد از خوردن آن نیز فرو بردن آن به داخل گلو نمیباشد بلکه منظور هر گونه تصرف در آن مال، بدون مجوز شرعی و رضایت صاحب آن است.نمونهای از آیات و روایات بازدارنده
1. یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ (7):
2. امیر المومنین علیه السلام میفرماید: لَا تُدْخِلُوا بُطُونَکُمْ لُعَقَ الْحَرَامِ
لُعَق جمع لعقهی است و لعقة به مقدار کمی از غذا میگویند که در یک قاشق یا بین انگشتان جا میشود.(9) که اینجا کنایه از نهایت کوچکی آن مال حرام است. امیرالمومنین علیه السلام در این فراز از کلام گهربارشان مردم را از هر گونه تصرف حتی در ذرهای از مال حرام هم نهی میکند.