نازوب

خوشحاليم شما مخاطب ما هستيد؛ اميدواريم راهنماي خوبي در رابطه با اين موضوع براي شما باشيم.
همانطور كه خودتان هم مي دانيد علت و ريشه تمامي اين واكنش هاي شما به كم بودن تحمل و به تعبير روانشناسي پايين بودن آستانه تحريك شما مربوط مي باشد. حال سوال اصلي اينست كه منشأ كم ظرفيتي و حساسيت و عصبانيت شما چه مي باشد؟ با توجه به سابقه خانوادگي و متاسفانه روابط بين والدينتان مي توان گفت تا حدودي الگو برداري از خانواده و مهمتر از آن اقتضاي سن شما مي تواند عاملي مهم و جدي در اين زمينه باشد. البته در كنار اين علت عوامل مختلف جسمى : مانند تغييرات هورموني در بدن و احتمالاً كم خوني و فقر آهن؛ روحى و روانى : مانند كم بودن آستانه تحمل شما؛ محيطى : مانند الگوي نادرست ارتباط والدين با يكديگر؛ اجتماعى : مانند دخالت عوامل خارج از منزل در خانواده شما و غيره مي توانند اين مشكل را ايجاد و يا تشديد ‏كنند كه با هر كدام بايد به گونه ‏اى خاص مقابله كرد. مثلاً يكي از مشكلات شايع در اين سن كم خوني و فقرآهن است كه اين موارد در زود عصباني شدن بسيار تأثير گذار هستند؛ لذا با يك آزمايش ساده خون مي توان فهميد كه بدن از لحاظ مواد مورد نياز در چه شرايطي است و در صورت كم خوني و فقر آهن مي توان با تغذيه مناسب زمينه عصبانيت را از لحاظ جسماني برطرف نمود، زيرا تغذيه نقش مهمي در سلامت جسمي و رواني افراد دارد.

گاهي وضعيت زمينه اي، عاملي براي عصبانيت فرد مي شود و مي توان با تغيير آن، حالت خود را تغيير داد؛ در ادامه به اين موارد اشاره مي نماييم، اما قبل از آن بايد نکته ای مهم را متذکر شویم :
پرسشگر گرامي؛ همانطور كه مي دانيد همه افراد، صرف نظر از سن، جنسيت، زمينه فرهنگي و جهت و نوع كاري كه در زندگي دارند، نيازمند عزت نفس هستند. عزت نفس مجموعه از برداشت ها و ارزيابي ها و تجاربي است كه از خويش داريم و باعث مي شود كه نسبت به خود احساس خوشايند ارزشمند بودن ، يا بر عكس احساس ناخوشايند بي كفايتي داشته باشيم. يكي از ويژگي هاي مثبت كساني كه داراي عزت نفس هستند اين است كه مي توانند خود را محاكمه كنند.آنها با شجاعت تمام گاهي خود را به محكمه مي كشانند و به نقايص و اشتباهات خود اقرار مي نمايند ، بي آنكه احساس ضعف نمايند ؛ چرا كه مي دانند اقرار به خطا اولين گام در رفع خطاست و انكار خطا نتيجه اي ندارد جز تكرار دوباره آن . پرسشگر گرامي اين سوال شما نشان از همان محكمه است و بي ترديد شما داراي عزت نفس بالايي هستيد كه لازم است در جهت حفظ و تقويت آن تلاش نماييد. مهمتر از همه آن است كه شما اين اصل را پذيرفته ‏ايد كه آدمى كم ظرفيت هستيد و دقيقاً به علت همين پذيرش، رفتارهايى متناسب با آن از خود بروز مى ‏دهيد. درمان شما نيز وارونه كردن اين اصل پذيرفته شده است. مثلاً فردى كه ضعف در رازدارى دارد مى ‏تواند تصميم جدى بر راز دارى بگيرد و هرگاه به ذهنش آمد رازى را به كسى بگويد فوراً خود را از آن باز دارد و در صورت تخلف، خود را به نحوى مجازات نمايد و يا از پرحرفى و بيهوده‏گويى دورى كند وقبل از انجام كار ابتدا فكر نمايد و سپس وارد عمل شود. اگر اين عمل تا مدتى تكرار شود، وضعيت فرد كاملاً تغيير خواهد كرد.تا آن زمان كه شما نتوانيد جاى اين اصل را با اين اصل كه : «من آدمى كم ظرفيت نبوده بلكه رفتارى معتدل و حساب شده دارم» عوض كنيد وضع به همين منوال خواهد بود. اين باور را عوض كنيد، همه چيز عوض خواهد شد. «إِنَّ اَللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ‏» (سوره مبارکه رعد، آیه شریفه 11)؛ خداوند حال هيچ قومى را دگرگون نخواهد كرد تا زمانى كه آن مردم حالشان را تغيير دهند. در مورد ظرفيت‏ انسان بيان شده که اين ظرفيت دو گونه است :
1. تحول ناپذير؛ برخى از امورى كه غالباً جنبه وراثتى دارند و از مقدمات وجودى شخص مى ‏باشند تا حدى دگرگونى ناپذير يا اندك تحول پذيرند مانند ميزان هوش و …
2. تحول پذير؛ مانند بسياري از اوصاف اخلاقى. اين مسائل نوعاً حالت اكتسابى دارند يعنى شخص از محيط تربيتى يا با كنش اختيارى خويش شخصيت خود را هرچند به طور ناخواسته و نادانسته چنين پرورش داده است. درمان آنها نيز از طريق كنش متقابل ميسر است كه در ابتداي پاسخ به آن اشاره شد. استاد مطهرى در اين باره مى ‏گويد : در انسان حالت‏هايى وجود دارد به نام احساسات، هيجانات و تحريكات كه منشأ آن روح و روان آدمى است كه در بعضى افراد به طور قوى و در بعضى نيز متوسط و ضعيف مى ‏باشد و به مجرد برخورد با حادثه تلخ و شيرين آن احساسات و هيجانات از درون آدمى سربرمى‏ آورد و آشكار مى ‏شود؛ منتهى در نهاد انسان چيز ديگرى نيز وجود دارد به نام عقل كه اگر آن احساسات و هيجانات تحت كنترل عقل درآيد مسلماً از افراط و تفريط احساسات كاسته مى ‏شود و به صورت منطقى ظاهر و آشكار مى گردد. در بعضى افراد احساسات و هيجاناتشان تحت كنترل عقل قرار نمى ‏گيرد و در برابر حوادث خارجى به طور سريع و افراطى ظاهر مى ‏شود و يك نحوه بى‏انضباطى روحى و روانى در آدمى به وجود مى‏ آورد كه قهراً خوب نخواهد بود.

*** راهكارهای کنترل و کاهش عصبانیت
اما دليل آن – هر چه كه باشد – با راهكارهايى كه ارائه مى ‏شود، مى ‏توان تا حدود زيادى از آن پيشگيرى نمود:
1. هنگامى كه عصبانى مى ‏شويد، در خودتان يك تغيير حالت فيزيكى ايجاد كنيد؛ مثلاً مقدارى قدم بزنيد و سعى كنيد در آن لحظات تصميم نگيريد و اگر آب در دسترس شما است، مقدارى آب خنك ميل كنيد و دست و صورت خود را با آن شست و شو دهيد.
2. اگر امكان دارد، هنگام عصبانيت يا بى ‏حوصلگى و كسالت، يك دوش آب ولرم بگيريد.
3. چند لحظه دراز بكشيد و چشمان خود را ببنديد و همه ماهيچه‏ هاى خود را شل كنيد تا آرامش عضلانى پيدا کنید و فكر خود را از آنچه موجب عصبانيت شما شده است، منصرف كنيد و به عضلات بدن خود تمركز يابيد.
4. به خودتان تلقين كنيد كه اتفاق خاصى نيفتاده؛ مگر آسمان به زمين آمده است؟ ديگران در چنين مواردى چه مى ‏كنند؟ آيا همه عزا مى ‏گيرند؟ هر كس به كارى مشغول مى ‏شود و به اين گونه موارد اعتنايى نمى ‏كند.
5. هميشه فضاى ذهنى و روانى خود را براى شنيدن و دريافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازيد؛ به اين معنا كه هميشه انتظار داشته باشيد ديگران با شما، به بدترين شكل برخورد كنند. اگر كسى مدتى چنين كند، به تدريج صفت حلم در او به وجود مى ‏آيد و علاوه بر اين، حسن خلق نيز براى او حاصل مى ‏شود.
6. اگر گاهى سريع سخن گفتيد و عجولانه تصميم گرفتيد و رفتار نابجا از شما سرزد، به سرعت خود را سرزنش و حتى در لفظ، اظهار پشيمانى كنيد و وعده ‏ها و قول ‏هاى خود را در ذهن خويش، حاضر سازيد.
7. از خود ارزندگى نابجا و شخصيت قائل شدن بيش از اندازه براى خود، بپرهيزيد و تنها هنجارها را رعايت كنيد. از اين رو به سراغ رفتارهاى متواضعانه – همانند تقدم در سلام، همنشينى مناسب با افراد پايين‏تر، ابراز ارادت به كوچك‏ترها، مصافحه و احوال‏پرسى، تفريح و صحبت با ديگران – اقدام كنيد.
8. ذكر «لا حول و لا قوة الا باللَّه» را زياد بر زبان جارى سازيد و سوره «والعصر» را زياد بخوانيد. تكرار اذكار «استغفراللَّه ربى و اتوب اليه» و «اعوذ باللَّه من الشيطان الرجيم» نيز مفيد است. امام صادق(ع) فرمودند : «خداوند به برخى از انبيا وحى كرد : اى فرزند آدم! در وقتى كه غضبناك گرديدى، مرا ياد كن تا من هم تو را در وقت غضبم ياد كنم و تو را هلاك نسازم» (بحار الانوار، ج‏73، ص 276، ح‏29. ) بنابراين ياد خدا علاوه بر اينكه آتش خشم را خاموش مى ‏كند، موجب آرامش انسان مى‏ شود و در قيامت نيز آثار مثبتى به دنبال دارد.
9. به هنگام احساس عصبانيت، سريع تغيير وضعيت و موقعيت دهيد و از آن محيط دور شويد؛ مثلاً اگر در منزل اين حادثه رخ داد، لباس پوشيده و منزل را ترك كنيد.
10. وقتى كه با امور عصبانيت آفرين مواجه هستيد، براى مدتى (حدود 10 تا 15 دقيقه)، راه دريافت‏هاى حسى خود را سد سازيد؛ براى مثال جلوى گوش خود را بگيريد و چشمان خود را ببنديد و سر خود را پايين اندازيد تا دريافت‏هاى عصبانيت تحت كنترل شما در آيند و موجب تحريك بيشتر شما نشوند.
11. اگر رفتار و يا صفتى كه در شخصى هست، موجب عصبانيت شما شده، آن را شوخى تلقى كنيد و به شكلى، خود را از تيررس او دور در نظر بگيريد. يعنى از در نظر گرفتن خويش به عنوان مخاطب رفتارهاى ديگران پرهيز كنيد؛ مثلاً از مشاهده كسى كه فحش مى ‏دهد با خود بگوييد مخاطب او من نيستم و در اين هنگام از صحنه دور شده و راه دريافت‏هاى حسى را سد سازيد تا بيشتر مورد هجوم قرار نگيريد.
12. براى توجيه رفتارهاى خلاف انتظار ديگران، توجيه مناسبى داشته باشيد و آنها را مقصر تلقى نكنيد؛ مثلاً بگوييد: خودم از اين فرد بدتر رفتار مى ‏كنم، او اشتباه گرفته و مقصر نيست. اشتباه من باعث رفتار نامناسب او شده است.
13. به نظرات و عقايد ديگران احترام بگذاريد و محترمانه با آنها رفتار كنيد.
14. در كارهاى مهم با مشورت خواستن از ديگران، تصميمات خود را استحكام بخشيد و از اقدامات عجولانه و خام بپرهيزيد.
15. بيشتر با افراد حليم، صبور، غيرعصبى و خوش مشرب معاشرت كنيد و از دوستی با افراد تند مزاج بپرهيزيد.
16. هميشه خود و رفتارتان را درست و صحيح تلقى نكنيد و احتمال خطا در كارهاى خود را بدهيد.
17. به عنوان تمرين گاهى با افرادى كه سليقه آنها را نمى ‏پسنديد، برخورد كوتاه مدت داشته باشيد.
18. روايات و آثارى كه در مذمّت غضب رسيده، مطالعه كنيد و احاديثى كه در مدح و ثواب حلم و خود نگاه دارى وارد شده را مورد توجه قرار دهيد. ‏(ر.ك: محمدى رى شهرى، ميزان الحكمه، ج 9، باب غضب ؛ ج 3، باب حلم ؛ بحارالانوار، ج 71، باب الحلم والعفو و كظم الغيظ).
19. به موارد بالا در برنامه‏ اى منظم عمل کنید و با نمره دادن به عملكرد خود سعى در تقليل موارد تخلف داشته باشيد و همت خود را به افزايش صبر و تحصيل سعه صدر معطوف بداريد. بدانيد كه غلبه بر این نوع احساسات، فرايندى است كه نيازمند آگاهى و تلاش مستمر و جهاد دائمى است.

*** نکات مهم و پایانی
– كاملا به خود مطمئن باشيد كه مى ‏توانيد روحيه خود را تغيير دهيد ولى براى نتيجه گيرى عجول نباشيد، بلكه با خود فكر كنيد بايد حداقل يكسال روى خود كار كنيد و اگر چنين كنيد حتما پس از آن دگرگون خواهيد شد.
– فهم درستى از زندگى و اينكه ماهيت دنيا تنيده با مشكلات و فشارهاى زيادى است پيدا كنيد و از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد و اجازه ندهيد اين وضعيت در سایر امور زندگی تان تاثير منفي بگذار زيرا بسياري از خانواده ها واقعا در آرامش زندگي مي كنند و اين به دليل داشتن مهارت زندگي مي باشد.لذا تا فرصت داريد در اين مورد مطالعه نماييد و آگاهي های خود را بالا ببريد؛ اين نكته را هم بپذيريد كه والدينتان خيلي قابل تغيير نيستند و با توجه به سن و سالشان بايد با آنها مدارا نمود.
– نماز و عبادت در اول وقت را فراموش نکنید. سعي نماييد وضوی خود را با صبر و حوصله انجام دهيد و در صورت توان مستحبات آن را رعايت نماييد كه وضوي با طمانينه در تمركز نماز بسيار موثر است. اگر هم در هنگام نماز عصباني بودید، لحظه اي بنشينيد و تمركز نماييد و سپس به نماز بپردازيد.

پرسشگر گرامي؛ موارد فوق، نكاتي ساده اما مهم را به شما يادآوري مي كنند كه با وجود ساده بودن نياز به تمرين و صرف وقت دارند كه ما اميدواريم شما نيز با رعايت آنها در زندگي اجتماعي و كارهاي خود، به موفقيت هاي روزافزون دست يابيد كه ما مطمئن به موفق شدن شما هستيم. ما هم در كنار حرم كريمه اهل بيت حضرت معصومه سلام الله عليها در شهر مقدس قم براي شما انسان هاي خواستار پاكي دعا مي كنيم و منتظر مكاتبه بعدي شما هستیم.

نویسنده : حامد محقق زاده